හෙපටයිටීස් A යනු වෛරස ආසාදන තත්ත්වයකි. බෝවන අක්මා ප්‍රදාහය එසේත් නැතිනම් සෙංගමාලය යනු වෛරස හේතුවෙන් අක්මාවේ ඇති වන ආසාදන තත්ත්වයකි. හෙපටයිටීස් A වෛරසය ාාවරස අක්මා ප්‍රදාහය ඇති කරන සුලබ හේතුකාරයයි. මේ තත්ත්වය හෙපටයිටිස් A එන්නත මගින් මෙන්ම නිසි සෞඛ්‍ය පුරුදු අනුව ජීවත් වීම මගින්ද මගහරවා ගත හැකියි.
හෙපටයිටීස් A වෛරසය මිනිස් මළවල පැවතිය හැකි අතරම වෛරසය මූලිකව පැතිරෙන්නේ ඍජුවම ආසාධිත පුද්ගලයෙකුගේ මළ මගින් හෝ මළවලින් අපවිත්‍ර වූ ජලය හෝ ආහාර නිරෝගී පුද්ගලයෙකු ගැනීමෙනි. මෙම රෝගය වැළදීමෙන් පසුව ඔවුන් ජීවිත කාලය පුරාම ලබාගන්නා ප‍්‍රතිශක්තියත් සමග සුව වේ. මෙම රෝගය නිසා බොහෝ පුද්ගලයන්ට සුළු රෝග ලක්‍ෂණ ඇතිවන අතර රෝගය සති කිහිපයක් පමණ පවති. කලාතුරකින් ඇතැමෙකුට දරුණු ලෙස රෝග ලක්‍ෂණ ඇති විය හැකි අතර එය මාස කිහිපයක් පැවතිය හැක. මෙහිදී ඇති වන සංකූලතාවයන් ලෙස අක්මාව අක්‍රීය විමේ තත්ත්වය කලාතුරකින් දැකිය හැකිය. හෙපටයිටීස් A තතත්ත්ය සාමාන්‍යයෙන් බරපතල රෝග තත්ත්වයක් නොවන අතර එය වළක්වා ගැනීම සඳහා උනන්දු විය යුතුය.
හෙපටයිටීස් A රෝගයේ ලක්‍ෂණ
යම් පුද්ගලයෙකුට මෙම රෝග තත්ත්ව පවතී නම් මෙම වෛරසය මගින් අක්මාවේ ප‍්‍රදාහමය තත්ත්වයක් ඇති කරයි. සමහර පුද්ගලයන් විශේෂයෙන් ළමුන් ලක්‍ෂණ නොපෙන්විය හැකිය. අනෙක් පුද්ගලයන්ට ඇතිවන ලක්‍ෂණ ලෙස,
- ඇස් හා සම කහ පැහැවීම (කාමලාව)
- උදර වේදනාව
- මුත‍්‍රා තද පැහැ වීම
- කෑම අරුචිය
- උදර අපහසුව
- වමනය
- කැසීම
- මළ සුදු ලා () පැහැ වීම
- සන්ධි වේදනාව
- උණ
- පාචනය
- තෙහෙට්ටුව
මෙම ගැටලු ඉවත් වීමට බොහෝ විට මාස දෙකක පමණ කාලයක් ගත විය හැක. නමුත් සමහරවිට එය මාස 6 ක් දක්වාද විය හැක. රෝග ලක්‍ෂණ පෙන්වීමට සති දෙකකට පෙර සිට ඔබෙන් රෝගය තවත් අයෙකුට බෝවිය හැක. මේ නිසා වැලදුන පුද්ගලයා රෝග ලක්ෂන රහිතව සිටියදී වුවද ඔහුගෙන් රෝගය බෝවිය හැක.
හෙපටයිටීස් A රෝගය බෝ වන ආකාරය
හෙපටයිටීස් A රෝගය මූලික වශයෙන් තවත් අයෙුට බෝවීම සිදු වන්නේ රෝගය සෑදුනු පුද්ගලයෙකුගේ මළ මගිනි. මේ සඳහා පහත අවස්ථා හේතු විය හැකිය.
- ආසාධිත පුද්ගලයෙකු විසින් පිළියෙල කළ ආහාර පරිභෝජනයට ගැනීම
- මළවලින් දූෂිත ජලය/අයිස් පරිභෝජනයට ගැනීම
- වෛරසයෙන් දූෂිත වූ අතකින් මුඛය ඇල්ලීමෙන්
- ආසාදිත පුද්ගලයෙකු සමග ලිංගික ඇසුරේ යෙදීම (විශේෂයෙන් පිරිමි සමලිංගික සේවනය)
- වෛරසය තැවරී ඇති ඉඳිකටුවකින් මත්ද්‍රව්‍ය එන්නත් කරගැනීම
- ඊට අමතරව වෛරසය ජීවත් වන ජලයේ සිටින බෙල්ලන් අමුවෙන් ආහාරයට ගැනීම මගින්ද රෝගය ඇති විය හැකිය.
හෙපටයිටීස් A රෝගය ඇති වීමට බලපෑ හැකි අධි අවධානම් තත්ත්ව
- ආසාධිත පුද්ගලයෙකු සමග සමීප ඇසුරක් තිබීම
- හෙටයිටීස් A පවතින රටකට සංචරණය කිරීමෙන්
- නිවාස නොමැති පුද්ගලයන්
- මත්ද්‍රව්‍යවලට ඇබ්බැහි වූවන්
- නිතර රුධිර පාරවිලයනය ලබාගන්නා පුද්ගලයන්
- පුරුෂ සමලිංගික සේවනය
- ළමා සුරැකුම් මධ්‍යස්ථාන වල දරුවන්ට
හෙටයිටීස් A රෝග විනිශ්චයේදී
- රෝග ලක්‍ෂණ පිළිබඳව විමසීම
- රුධිරයේ අක්මාවේ එන්සයිම සාන්‍ද්‍රණය වැඩි වී (High levels of liver enzymes) ඇත්දැයි පරීක්ෂා කිරීම සිදුකෙරේ
හෙපටයිටීස් A රෝගී තත්ත්වය නිෂ්චිත කරගැනීමට සිදුකරන විශේෂ පරීක්ෂණ
- IgM (Immunoglobulin M) ප්රතිදේහ පරීක්ෂාව
අලුතෙන් රෝගය වැළඳුණු පුද්ගලයන්ගේ ශරීරයේ නිපදවෙන මෙම ප්රතිදේහ රුධිරයේ මාස 3 – 6 ක කාලයක් පවතී.
2. IgG (Immunoglobulin G antibodies) ප්රතිදේහ
යම් අවස්ථාවක රෝගයට නිරාවරණය වූ පුද්ගලයන්ගේ හා හෙපටයිටීස් A එන්නත් ලබාගත් පුද්ගලයන්ගේ රුධිරයේ IgM ප්රතිදේහ නිරීක්ෂණය කළ හැක. මෙමගින් හෙපටයිටීස් A රෝගය සෑදිමෙන් ආරක්ෂා කරයි. මෙම ප්රතිදේහ වර්ගය බොහෝවිට ජීවිත කාලයක් පවතී.
හෙපටයිටීස් A රෝගය සඳහා ප‍්‍රතිකාර
මේ සඳහා ඖෂධ නොමැති අතර රෝග ලක්‍ෂණවලට ප‍්‍රතිකාර සිදුකරයි. මීට අමතරව පහත ආකාරයට ජීවන රටාව යම් වෙනසකට ලක් කළ යුතු වේ
- විවේක ගැනීම – සාමාන්‍ය තෙහෙට්ටුව, රෝගී බව සහ ශක්තිය හීනවී ඇති බව දැනීම නිසා
- ආහාර ගැනීම සාමාන්‍ය ලෙස තබාගැනීම – ඔක්කාරය පැවතීම නිසා ආහාර ගැනීමට අපහසු වේ. සම්පූර්ණ ආහාර වේලක් ගැනීමට වඩා දිවා කාලයේදී කෙටි ආහාර ලබා ගත හැක. ආහාර මෙන්ම දියර වර්ග ද ගත යුතුය.
- මධ්‍යසාර භාවිතය නතර කිරීම – වෛරසය ශරීරගත වී ඇති විට අක්මාව රෝගී වී ඇත. මේ නිසා ඇල්කොහොල් ඉතා අහිතකරය
- යහපත් සනීපාරක්‍ෂක ක‍්‍රම පවත්වා ගැනීම (අත් සේදීම)
- සැහැල්ලු, කුඩා ආහාර වේල් ගැනීම.
- ලිංගික කටයුතු වලින් තාවකාලිකව වැළකී සිටීම.
හෙපටයිටීස් A රෝගය නිසා ඇති විය හැකි සංකූලතා
හදිසියේම අක්මාවේ ක‍්‍රියාකාරීත්වය නොමැති වී යා හැකි අතරම කලාතුරකින් අක්මා බද්ධ කිරීමට පවා සිදු විය හැකිය.
හෙපටයිටීස් A රෝගය වළක්වා ගැනීම
- හෙපටයිටීස් A එන්නත ලබාගැනීම
එන්නත මාත්‍රා දෙකක් ලෙස ලබාදේ. පළමු මාත‍්‍රාව ගෙන සති 6 කට පසු දෙවන මාත‍්‍රාව ලබාගත යුතුය. මෙය විශේෂයෙන් රෝගය වැළඳීම වැඩි අවධානම් ැති පුද්ගලයන්ට, අක්මාව ආශ්‍රිත රෝග ඇති පුද්ගලයන්ට සහ ආහාර සකසන්නන්ට නිර්දේශ කෙරේ.
2. හෙපටයිටීස් A රෝගය පැතිරෙමින් පවතින ලෝකයේ වෙනත් රටකට ගමන් කිරීමේදී රෝගය බෝවීම වළක්වා ගැනීමට පහත පියවරවල් වෙත යොමු වීම ඉතා වැදගත් වේ.
3. සංචාරයට පෙර හෙපටයිටීස් A එන්නතේ එක් මාත්‍රාවක් හෝ ලබා ගැනීම
- තමා විසින්ම අලුත් පලතුරු, එළවළු පිරිසිදු කර ආහාරයටගැනීම
- අමු සහ නොපිසින ලද බෙල්ලන් ආහාරයට නොගැනීම.
- සැමවිටම නටන තෙක් උණු කර නිවාගත් ජලය හෝ බෝතල් කළ පානීය ජලය භාවිතය
- පිටතින් ආහාර පාන ලබාගැනීමට අවශ්‍ය නම් ආහාරවල සුරක්ෂිත බව තහවුරු කළ ස්ථානවලින් පමණක් ආහාර ලබා ගැනීම
කොළඹ වෛද්‍ය පීඨයේ ක්ෂදුජීවී හා ප්‍රතිශක්ති විද්‍යා අංශයේ කථිකාචාර්ය වෛද්‍ය ඉෂාරා ප්‍රේමතිලක
මහත්මිය සමග සැකසූ ලිපියකි
