ප්‍රීතිමත් හා වේදනාත්මක අත්දැකීමක් වන ප්‍රසූතියට මවක් මුහුණදීමට සූදානම් වන්නේ පූර්ව ප්‍රසව සමයේ ඉඳන්. දරු පිළිසිඳ ගැනීමක් කියන්නේ කාන්තාවකට තම ස්වාමිපුරුෂයාට වගේම පවුලට අසල්වැසි ඥාති මිත්‍රාදීන්ට ඒ කියන්නේ වර්ග පරම්පරාවටම ප්‍රීතිමත් කරුණක්. මේ සඳහා පූර්ව සූදානම වගේම එතැන් සිට අත්දකින සියලු දේ සහ මවක අත්දකින මිහිරි හෝ අමිහිරි අත්දැකීම් ප්‍රසවයට පමණක් සීමා නොවී ප්‍රසූතියට පසුව එළඹෙන පසු ප්‍රසව සමය දක්වා ඉන් ඔබ්බට විහිදී ගොස් ජීවිත කාලෙටම බලපාන්නක් විය හැකිය. එසේ හෙයින් පූර්ව ප්‍රසව තුළ මවකට ලබා දෙන අත්දැකීම් ඇගේ ජීවිතයට ධනාත්මක සිතුවිලි වලින් පිරුණු එකක් කරනට උත්සාහය දැරිය යුතුය. ඒ සඳහා මවට උදවු කිරීම උනන්දු කිරීම වගේම ජීවිතයට යහපත් ලෙසින් මුහුණ දීම අගය කිරීම යන්නත් ඇයට වැදගත් වගේම එය ඇයගේ ප්‍රබෝධයට හේතුවනවා නිසැකයි.
ගර්භනී කාලය තුල සිදුවන ශාරීරික වෙනස්කම් සඳහා හේතුවන හෝමෝන ක්‍රියාවලි පිළිබඳ මව මෙන්ම පවුලේ සමීපතමයන් දැන සිටීම මගින් ඇයට ඇයගේ ශාරීරික වෙනස්කම් සහ අත්දැකීම් සිදුවන අපහසුතා වේදනා විඳ ගැනීමට ඒවා සදහා ශක්තියෙන් යුතුව මුහුණ දීමට ඇති හැකියාව වර්ධනය වනවා. මේ ශක්තිය මගින් ඇය ප්‍රසූතියට මුහුණ දෙනවා. ප්‍රසූතිය කියන්නේ මිහිරි වුවත් විඳ දරා ගත යුතු ප්‍රබලතම වේදනාත්මක අත්දැකීමක්. මේ වේදනාව සමගින් ඇයට හිමිවන ප්‍රතිඵලය අලංකාර එකක් වුන එයින් පස්සේ ඇයගේ සිතට දැනෙන හැඟීම් වගකීම් කාර්යභාර අතර ඇය බරපතළ ලෙස අතරමං වනවා. මේ මොහොත දරා ගන්නට ඇයට ලැබෙන ශක්තිය අවස්ථාවන් අනුව ඇය එය දරාගන්න උත්සාහ කළත් මුහුණ දෙන්නට සිදුවන සිදුවීම් හෝ බලාපොරොත්තු බිඳ වැටීම් වැනි කරුණු හේතු කොට ගෙන ඇයගේ මානසික සෞඛ්‍ය බිඳ වැටීම සිදු විය හැකියි. පිටතින් සිටින අප දකින තරමට එය එතරම් බරපතල හේතුවක් නොවුණත් ඇය එය බරපතළ තත්ත්වයක් ලෙස දකිනවා වන්නට පුළුවන්. ප්‍රසූතියෙන් පසු ඇති වන කායික අපහසුතා මැද ඇයට එය දරා ගැනීමට අපහසු විය හැකියි.
එසේම ගබ්සා වීමක්, මළ දරු උපතක් වැනි බරපතළ තත්ත්වයක් වගේම මවට පැවති අධික රුධිර පීඩනය, හෘද රෝග තත්ත්වයක් හෝ ගර්භ වලිප්පුව වැනි තත්ත්වයක් වුවත් මවට තාවකාලික හෝ ස්ථිර වශයෙන් වුවද මෙසේ මවගේ මානසික තත්ත්වය දුර්වල වීමට හේතුවක් විය හැකිය. තවද මෙවන් මොහොතක පවුලේ සමීපතමයෙක්ගේ වියෝවීමකට බලාපොරොත්තු රහිත අවස්ථාවකදි මුහුණ දීමට සිදු වීම වැනි තත්ත්වයකදී වුවද මවට තදබල මානසික තර්ජනයක් එල්ලවිය හැකි අතරම පවුලෙන් ලැබෙන සහය, සැලකිල්ල අඩු බවක් දැනීම වගේම මේ සමයේ වෛද්‍ය කාර්ය මණ්ඩල හා නිවැසියන් අතර ඇතිවන මත ගැටුම් ද මවගේ මානසික තත්ත්වයට බරපතර තර්ජනයක් එල්ල කළ හැකි තත්ත්වයන් ය.
එසේ හෙයින් වගකීම් සම්භාරයක් පැවරී ඇති මොහොතක ඇයට සමීපව කටයුතු කිරීම ඇගේ අඩුපාඩු ඉවසා ඇය සමඟ ළඟින් සිටීම වගේම ඇගේ සිතැඟි තේරුම් ගෙන කටයුතු කිරීම වටී. දහසක් රාජකාරි මධ්‍යයේ සිටිය ද රෝහල් කාර්ය කාර්යමණ්ඩලය වෙතින් මවකට ලැබෙන කාරුණික වචන පවා ඇයගේ පිඩනය අවම කිරීමටත් මානසික තත්ත්වය ප්‍රබල ලෙස නංවන්නටත් හේතුවක් වෙනවා. මෙසේ ඇය ගැන දක්වන ආදරණීය බව ඇයට ලැබෙන මානසික සහනයට ප්‍රබල හේතුවකි.
මෙවන් වටපිටාවක් තුළ පසු ප්‍රසව සමයට පිවිසි ඇය තුළින් සතුට සැනසුම දැකිය හැකිද යන්න විමසා බැලීම අප සැමගේ වගකීමකි. මෙසේ හෙයින් ඇයට කරදරයක් නොවන ලෙසට ඇයට සහාය දීම ,උදව් කිරීම වගේම අවශ්‍ය තැන්වලදී දැනුමින් සන්නද්ධ කරමින් ඇය අසල රැඳී සිටීම ඉතා වැදගත් වේ.
කෙසේ වුවද ප්‍රසූතියත් සමඟම මවක් මානසික පීඩනයකට ලක් වීම විය හැකියි. එහෙත් එක් එක් මව්වරුන්ගේ දරාගැනීමේ ශක්තිය හා ඇයට සැපයෙන පහසුකම්, උදව් අනුව ඇය එයට අනුගත විය හැකියි. එය එසේ වුවත් ප්‍රසූතියෙන් පසුව මවකගේ මානසික මට්ටම මැන බැලීමට එඩින්බරෝ පසු ප්‍රසව අවපීඩන මාපකය උදව්කර ගැනෙනවා. ප්‍රසුතියෙන් මුල් දිනවල මවක් තුළ යම් යම් සුළු වෙනස්කම් දැකිය හැකි වුවත් ටික දිනකින් ඒ සියලුල වෙනස් වන්නේ ඇය එයට මුහුණ දීමට ගොඩනගා ගන්නා ශක්තිය අනුවයි. එසේ හෙයින් මුල් දිනවලට වඩා පසුව ඇගේ මෙම තත්ත්වයේ යහපත් වෙනස්වීමක් දැකිය හැකි වෙනවා. එහෙත් එසේ නොවන මව්වරු හඳුනා වෛද්‍ය උපදෙස් සඳහා යොමු කිරීමත් අවශ්‍ය ප්‍රතිකාර උපදෙස් ලබාදෙන බවට වග වීමත් අප සැමගේ යුතුකමක් මෙන්ම මවගේ තත්ත්වය පරික්ෂා කිරීම සඳහා සති 4 – 6 අතර කාලය වඩාත් සුදුසු වේ.
එඩින්බරෝ පසු ප්‍රසව අවපීඩන මාපකය
මෙහි ප්‍රශ්න 10ටම පිළිතුරු ලබාදිය යුතුයි. මෙයින් ලැබෙන ලක්ණු මට්ටම අනුව අදාල මව මනෝවෛද්‍ය උපදෙස් වෙත යොමු කරන්නේද යන්න තීරණය කෙරේ. ඊට අමතරව දහවන ප්‍රශ්නය යනු බරපතල ලෙස මව අවපීඩනය ඇති අවස්ථාවක් පෙන්නුම් කරන එනම් මවට ජීවිතේ එපා වන, සියදිවි නසා ගැනීමේ අදහසක් ඇතිව සිටින විට හැඟවෙන ප්‍රශ්නයක් හෙයින් මෙම ප්‍රශ්න ප්‍රශ්නයට පිළිතුර ලෙස නිතරම පාහේ හෝ සමහරක් විට ඇති වූවා යැයි ලකුණු කර ඇත්නම් එම මව පිළිබඳ ඉතා ඉක්මනින් විමසිලිමත් වී ඇයගේ සෞඛ්‍ය වැඩි දියුණු කිරීමට පියවර ගත යුතුයි. එසේ හෙයින් එම මව මානසික රෝග වෛද්‍යවරයා වෙත යොමු කිරීමත් අවශ්‍ය පරිදි පසුවිපරම් කිරීමත් කළ යුතුමය.
එඩින්බරෝ පසුප්‍රසව අවපීඩන මාපකය
- පසුගිය සතිය තුළ, ඔබට සිනාසීමටත්‌, යමක සිනහව උපදවන සුලු පැත්ත දැකීමටත්‌ කොපමණ දුරට හැකිවූයේද??
- මට මීට පෙරත්‌ හැකිවූ පමණින්ම
- ඉස්සර තරම්ම හැකිවූයේ නැත
- කොහෙත්ම ඉස්සර තරම්ම හැකිවූයේ නැත
- නැත, කිසිසේත්ම හැකිවූයේ නැත
2. යමි යම් දේවල්‌ ගැන සතුටු සිතින්‌ පුල පුලා බලාසිටීමට පසුගිය සතිය තුළදී ඔබට කොපමණ දුරට හැකිවූයේ ද?
- මා මීට පෙර සිටි තරමටම
- වෙනදාට වඩා අඩුවෙන්‌
- ස්ථීරවම වෙනදාට වඩා අඩුවෙන්‌
- නැත, කොහෙත්ම නැති තරම්
3.පසුගිය සතිය තුළ යමක් වැරදුණු විට ඔබ අනවශ්‍ය ලෙස ඔබටම දොස්‌ පවරා ගත්තෙහි ද?
- ඔව්, සැමවිටම වාගේ
- ඔව්, සමහරවිටෙකදී
- ස්ථ්රවම වෙනදාට වඩා අඩුවෙන්‌
- නැත, කොහෙත්ම නැත
4.පසුගිය සතිය තුළ, ඔබ හේතුවක් නොමැතිව හිත කරදර කර ගනිමින්‌ හෝ කුමක්‌ හෝ වෙයිදෝ යන සැකයෙන්‌ පසුවුනෙහි ද?
- නැත, කොහෙත්ම නැති තරම්
- බොහෝම කලාතුරකින්‌ පමණි
- ඔව්, සමහර විටෙක
- ඔව්, නිතරම වාගේ
- පසුගිය සතිය තුළ, ඔබ කිසිම සැලකිය යුතු හේතුවක් නොමැතිව බියටත්‌ කලබලයටත්‌ පත්වූයෙහි ද?
- ඔව්, විශාල වශයෙන්
- ඔව්, සමහර විට
- නැත, එතරම් නැත
- නැත, කිසිවිටකත්‌ නැත
6.පසුගිය සතිය තුළ ඔබ එදිනෙදා ඇතිවන ප්‍රශ්නවලට මුහුණ දුන්‌ ආකාරය ගැන ඔබට කුමක්‌ කිව හැකි ද?
- බොහෝ විට මට ඒවාට සාර්ථකව මුහුණදීමට හැකිවී නැත.
- සමහර විට වෙනදා තරම් හොඳින්‌ මා එච්වාට මුහුණ දුන්නේ නැත.
- මම බොහෝ විට ඒවාට හොඳින්‌ මුහුණ දුන්නෙමි.
- මම වෙනදා මෙන්ම හොඳින්‌ ඒවාට මුහුණ දුන්නෙමි.
- පසුගිය සතිය තුළ, ඔබ නින්දට වැටීමට පවා අපහසු වන තරමට අසතුටෙන් පසුවූයෙහි ද?
- ඔව්, බොහෝවිට
- ඔව්, සමහරවිට
- ඔව්, ඉඳහිට අවස්ථාවල දී පමණක්
- කිසිවිටෙක එසේ වූයේ නැත
- පසුගිය සතිය තුළ, ඔබ දුකෙන්‌ හෝ සිත්තැවුලෙන්‌ හෝ සිටියෙහි ද?
- ඔව්, නිතරම වාගේ
- ඔව්, බොහෝ විට
- කලාතුරකින්‌ පමණක්
- නැත, කිසිවිටක නැත
9. පසුගිය සතිය තුළ, ඔබ අසතුටින්‌ සිටීම නිසා හැඬූ අවස්ථා තිඛේ ද?
- ඔවි, නිතරම වාගේ
- ඔව්, බොහෝවිට
- ඉඳහිට පමණයි.
- නැත කිසිවිටෙක නැත
10. පසුගිය සතිය තුළ ඔබටම හානියක්‌ කර ගැනීමේ සිතුවිලි ඔබට කොතෙක්‌ ඳුරට ඇතිවූයේ ද?
- ඔව්, නිතරම වාගේ ඇතිවිය
- ඔව්, සමහර විට පමණක් ඇතිවිය
- ඉතාමත්‌ කලාතුරකින්‌ පමණක් ඇතිවිය
- නැත, කිසිවිටක ඇති වූයේ නැත
ප්‍රශ්න 10 කින් සමන්විත මෙම පත්‍රිකාව මවට ලබා දී ඇයට එය කියවා සෑම ප්‍රශ්නයකටම වඩාත් සුදුසු පිළිතුර තේරීමට පහසුකම් ලබා දිය යුතුය. අන් අයගේ උදව් නොමැතිව ඇයගේ ම සිතැඟි අනුව මෙය ලකුණු කරන්නට ඉඩ ලබාදී පසුව ඒ සඳහා ඒ ලබාදුන් උත්තර අනුව ඊට ලකුණු ලබා දීමක් සිදු කරයි.
අදාල මවගේ මානසික මට්ටම හොඳ නම් ලකුණු 0 ලෙසින් ලකුණු දමා දීම සිදු කෙරෙනවා. රෝග ලක්ෂණවල උග්‍ර බව වැඩි වීමේ පිළිවෙළ අනුව පිළිතුරු සඳහා 0, 1, 2, 3 ආදී ලෙසින් ලකුණු ලබා දීම සිදු කෙරෙනවා. මෙය ලකුණු කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් කාලය විනාඩි 5ක් පමණ කාලයක් ගතවිය හැකි අතරම ලකුණු කිරීමෙන් අනතුරුව ලකුණු ලබා දීම සිදු කෙරෙනවා. ඒ අනුව අවසාන ලකුණු එකතුවෙන් ඇගේ මානසික මට්ටම පිළිබඳ අදහසක් ලබා ගත හැකිය.
සෑම ප්‍රශ්නයකටම පිළිතුරු හතරක් ලබා දී ඇති අතර ඒ පිළිතුරුවලට යම් මවක් නමයක් හෝ ඊට වැඩි වශයෙන් ලබා ගත් විට මව මානසික ගැටලුවක් සිටින බව තහවුරු වන අතරම ඇයව මානසික වෛද්‍ය සායනයක් වෙත යොමු කළ යුතුය. ඊට අමතරව අවසාන ප්‍රශ්නය යනු බරපතළ මානසික ගැටලුවක සිටින අවස්ථාවක් පෙන්නුම් කරන එනම් පිළිතුර අනුව මවට ජීවිතේ එපා වන ජීවිතය අහිමි කර ගැනීමට සිතෙන බව හඟවන ප්‍රශ්නයයි.
මෙය මවගේ මානසික අවපීඩනය හඳුනාගත හැකි පූර්ව මෙවලමකි. මානසික රෝග හඳුනාගැනීමට අපහසුය. කෙසේ වෙතත් මවකගේ ජීවිතේ වටිනාකම හැඳින පවුලේ සතුට රඳා සිටීමට මවගේ සෞඛ්‍ය නංවා එහි කොටස් කාරයකු වෙන්න.
විශේෂඥ මතය, අදහස සහ මූලික සටහන:
අයිරාංගනී ගගලගමුව
පවුල් සෞඛ්‍ය සේවා නිළධාරීනි
සෞඛ්‍ය වෛද්‍ය නිලධාරී කාර්යාලය
බුලත්සිංහල
