Parenting.lk අපේ වෙබ් අඩවියට බොහොමයක් මාතෘකා පිළිබඳ සාකච්ඡා කොට ලිපි ඵල කරන මෙන් එවන ඉල්ලීම් අතරේ මෙන්න මේ තත්ත්වය ගැනත් දැනුවත් කරන මෙන් සඳහන් වී තිබුණා. මෙය ඉතාම කලාතුරකින් එනම් මව්වරුන් දසදහසකින් එක් අයෙකුට පමණ ප්‍රතිශතකින් ඉතා කලාතුරකින් සිදුවි හැකි තත්ත්වයක් වුවත් ඒ ගැන නිරවද්‍ය තොරතුරු විමසා දැනුම බොදා ගත යුතු බව අපි තීරණය කළා.
අම්මාගේ කුසේ වැඩෙන පුංචි දරු පැටියෙක් වටා උල්බ තරලය නමින් හඳුන්වන තරලයක් ඇති බව අපි කවුරුත් දන්නවා. උල්බ තරලය හෝ දරුවාගේ එහෙමත් නැතිනම් භ්‍රෑණයාගේ කොටස් (Fetal materials) මවගේ රුධිර සංසරණයට එකතු වීම තමයි මෙන්න මේ තත්ත්වය විදියට හඳුන්වන්නේ. බොහෝ විට මේ තත්ත්වයට හේතු විදියට දැක්විය හැක්කේ භ‍්‍රෑණ පටල ඉරී යාමයි. මෙසේ එක්වන කොටස් මගින් ආසාත්මික ප‍්‍රතික‍්‍රියාවක් (Allergic reaction) ඇති විය හැකි අතරම එය මව හා දරුවා එකවර අඩපණ (අභිපාත) තත්ත්වයකට (Collapse) පත්වීමට හේතු විය හැකියි. මෙම තත්ත්වය බලාපොරොත්තු නොවන අවස්ථාවක එකවරම ඇති විය හැකි තත්ත්වයක් වන අතරම මවගේ හා දරුවාගේ ජීවිත තර්ජනයට ලක්කළ හැකි (ජීවිතය අහිමි වූයේ මේ තත්ත්ව මත බව ස්ථිරව නිගමනය කළ හැකි වන්නේ මරණ පරීක්ෂණයේ වාර්තාවට අනුව පමණි) තත්ත්වයකි. එසේ වුවද මෙය බොහෝ විට උපතේදී හෝ උපතින් පසු ක්ෂණිකව ඇති විය හැක.
මෙම තත්ත්වයේදී අවස්ථා දෙකකදී ප‍්‍රතිචාර ඇති වේ.
මෙහිදී වේගයෙන් ස්වසන අකරණීය (Respiratory failure) ඇති වී එමගින් හෘදය (Cardiac arrest) ඇණ හිටීම හෝ අපරාව ගර්භාෂයට සම්බන්ධ වී ඇති ස්ථානයෙන් හෝ සිසේරියන් ශල්‍යකර්මය කළ විවරය තුළින් රුධිරය විදිමින් වහනය වීම හෝ විය හැකියි. මෙම තත්ත්වය DIC එනම් Disseminated Intravascular Coagulation (මින් අදහස් වන්නේ ශරීරය පුරාම රුධිර කැටි ඇති වී එමගින් කුඩා රුධිර වාහිනී අවහිර වී රුධිර සංසරණය අවහිර කිරීමයි) දක්වා වර්ධනය වේ.
Amniotic Fluid Embolism (AFE) හේතූ
- මේ වන විටත් නිවැරදිම හේතුව නොදනී.
ආසන්නතම හේතූ
- මවගේ වයස අවුරුදු 35 ට වඩා වැඩිවීම
- අපරාව (Placenta/වැදෑමහ) ආශ‍්‍රිත හේතූ
- ප‍්‍රශ්චිත අපරාව (Placenta Previa) – අපරාව මගින් ගැබ්ගෙල සම්පූර්ණයෙන් හෝ අර්ධ ලෙස වැඩී තිබීමයි.
- අපරාවේ ඇතුළු ස්ථරය ගැලවී යාම (Placental abruption)
- පූර්ව එක්ලැම්සියාව (Pre eclampsia) – ගර්භණීතාවයේ සති 20 දී පමණ මවගේ රුධිර පීඩනය වැඩිවීම හා මුත‍්‍රාවල ප්‍රෝටීන පැවතීමය.
- ප‍්‍රසවය ඇති කරවන ශල්‍ය පිළිවෙත්
උදා: සිසේරියන් ශල්‍යකර්ම
Forcep delivery (අඩු ප‍්‍රසවය)
Vaccum delivery (රික්ත ප‍්‍රසවය)
Amniotic Fluid Embolism (AFE) තත්ත්වයේදී පෙන්නුම් කරන ලක්ෂණ
පූර්ව ලක්ෂණ
- කලබලකාරී බව (Agitation)
- මරණය/ඉරණම ඉතා ආසන්නව ඇති වන බව දැනීම (Impending sense of doom)
- ව්‍යාකූලභාවය (Confusion)
- ඔක්කාරය හා වමනය (Nausea & Vomitiray)
- වෙව්ලීම (Chills)
- සම අවපැහැගැන්වීම (Discoloration of skin)
- ස්වසන අපහසුව (shortness of breathing) (පෙනහලු තුළ තරලය එකතු වීම නිසා)
- භ‍්‍රෑණ අපහසුතා (Fetal distress) – දරුවාගේ හෘද ස්පන්දනය අඩුවීම හෝ හද ගැස්මේ අසාමාන්‍යතා ඇති වීම
- ජෛව ලක්‍ෂණවල වෙනස්කම්
- හෘද ස්පන්දනය වැඩිවීම හෝ හෘද ස්පන්දන රිද්මයට බාධා ඇතිවීම.
- රුධිර පීඩනය අඩුවීම
මෙම ලක්ෂණ වර්ධනය වීමෙන් මවගේ
- සිහි තත්ත්වය නැතිවේ. (loss of conscious)
- ආක්ෂේප (convulsions)
- හෘද ස්වසන ඇණහිටුම (Cardiac- respiratory arrest)
- සිසේරියන් කැපුම ඇතිතැන හෝ කැනියුලාව ඇති ස්ථානයෙන් (Invsite) රුධිර වහනය
මෙහිදී ජීවිත තර්ජන ගැටලු ඇති වන්නේ රුධිර කැටි ඇති වීමත් සමගමය. ගබ්සාවකදී (caption) වුවද ඉතා කලාතුරකින් මෙම තත්ත්වය ඇති විය හැක.
Amniotic Fluid Embolism (AFE) තත්ත්වයට අවදානම් සාධක
- දරුවන් වැඩි ගණනක් ලද මවක් වීම
- අපරාවේ අසාමාන්‍යතා (Placental abruption)
- පූර්ව එක්ලැම්ෂියාව (Pre eclampsia)
- උල්බ තරල ප‍්‍රමාණය වැඩිවීම (Poly hydraminiosis
- ගැබ්ගෙල ඉරීම (Cervical tears)
- ඖෂධ ඇතුළු කිරීම හෝ ශල්‍ය පිළිවෙත් වලදී (උදා – LSCS, Forceps, Vacuum delivery)
Amniotic Fluid Embolism (AFE) තත්ත්වයෙන් පසු ඇති විය හැකි සංකූලතා
- මෙම තත්ත්වය සුව වුවද දීර්ඝ කාලීනව සංකූලතා මවට හා දරුවාට ඇති විය හැක. මෙහි සුළු මට්ටමේ සිට තීව‍්‍ර මට්ටම දක්වා ස්නායු අක‍්‍රීයතාවයන් ඇති විය හැකිය.
මවට ඇති විය හැකි ආබාධ තත්ත්ව
- මතකය නැතිවීම
- ස්ථිර හෝ තාවකාලිකව හෘදයට හානිවීම
- අවයව අක‍්‍රීය වීම
- ගර්භාෂය සම්පූර්ණයෙන් හෝ කොටසක් ලෙසහෝ ඉවත් කිරීමට සිදු වීම
- Sheehan’s syndrome (දරු ප‍්‍රසූතියේදී ජීවිතයට තර්ජනයක් ඇති විය හැකි ලෙස රුධිර පරිමාවක් පිටවීම නිසා හෝ ඉතා තීව‍්‍ර ලෙස දරු ප‍්‍රසූතියේදී හෝ ප‍්‍රසවයෙන් පසු රුධිර පීඩනය අඩුවීම මගින් ශරීරයේ ඔක්සිජන් ප‍්‍රමාණය අඩුවීමයි. මෙමගින් පිටියුටරි ග‍්‍රන්ථයට හානි වීම මේ තත්ත්වයයි.
- මව හා දරුවා දීර්ඝ කාලයක් රෝහල් ගත වීම
- මවගේ ජීවිතය අවධානමට ලක්වීම
දරුවාට ඇති විය හැකි ආබාධ තත්ත්ව
- මොළයට හානි වීම නිසා සුළු මට්ටමේ සිට සිට තීව‍්‍ර මට්ටම දක්වා ස්නායු ආබාධ ඇති වීමේ අවධානමක් ඇති අතරම මොළයට සැපයෙන ඔක්සිජන් ප‍්‍රමාණය අඩුවීම නිසා hypoxic Ischemic encephalopathy – HIE ඇති විය හැකිය.
- මස්තිෂ්ක ආඝාතය cerebral palsy
මොළයට ඇතිවන අනතුරක් හෝ ගැටලුවක් නිසා ප‍්‍රමාණවත් රුධිරය ඔක්සිජන් හා අනෙක් පෝෂක මොළයට නොලැබීයාමෙන් ඇති වේ.මෙය උපතට පෙර, උපතේදී හෝ ඉපදී මුල් අවුරුදු 2-3 අතර කාලයේදි ඇති විය හැක.
මවට හා දරුවාට දෙදෙනාටම ඇති විය හැකි වෛද්‍යමය තත්ත්ව
බොහෝ විට මෙම තත්ත්ව මානසික ගැටලු වන අතරම මෙවැනි තත්ත්වයකදී මානසික ප‍්‍රතිකාර අවශ්‍ය වේ.
- ව්‍යාකූලභාවය
- වරදක් කළ ලෙස දැනීම
- වෙන්වී සිටීම
- කාංසාව
- මානසික අවපීඩනය
- Mood disorders
- Post traumatic stress (මෙම තත්ත්වයේදී රුධිරය හෝ රුධිර නිෂ්පාදන පාරවිලයනය කිරීමෙන් තත්ත්වය පාලනය කරගත හැකිය)
විශේෂඥ මතය, අදහස සහ මූලික සටහන:
ප්‍රසව හා නාරි‍වේද විශේෂඥ වෛද්‍ය ක්‍රිෂාන් ද සිල්වා මහතා
මහමෝදර ශික්ෂණ රෝහල
