නිවසේ සිටින වැඩිහිටියන් සඳහා ප්‍රථමාධාර අවශ්‍ය වුවොත්

අපේ පුංචි දරුවෝ දවසින් දවස වැඩෙද්දී එයාලගේ ආච්චිලා සීයලා දවසින් දවස වයස් ගත වෙනවා කිව්වොත් නිවැරදියි. වැඩිහිටි වියට පත්ව සිටින දරුවන්ගේ ආච්චි සීයා සමහර විට පුංචි දරුවෙක් වගේ වෙන්නත් පුළුවන්. ගෙදර ඉන්න ආච්චිට සීයට දරුවෝ හරිම ආදරෙයි. ඒ වගේම දෙමාපියන් ඔවුන්ව රැක බලාගන්නා ආකාරයෙන් දරුවන්ටත් වටිනා ආර්ශ ලැබෙනවා‍. කවදාහරි දවසක එයාලත් එයාලගේ දෙමාපියන් වෙනුවෙන් මේ වගකීම් දරන්න හුරු වේවි. ඒ කොහොම වුණත් නිවසේ වෙසෙන වැඩිහිටියන් රැකබලාගැනීම ගැන එක්තරා විදියකින් ලොකු වගකීමක් සහිත රාජකාරියක්. අන් සියළුම දෙනා මෙන්ම වැඩිහිටියන් ද හදිසි අනතුරුවලට හා තුවාල වලට ගොදුරුවිය හැකි බව දැන ගැනීම ඉතා වැදගත්ය. ඒ පිළිබඳව අපගේ විශේෂ අවධානය යොමු කළ යුතු වන්නේ වැඩිහිටියන්හට හදිසි අනතුරු නිසා මරණයට පත් වීමට හෝ සදාකාලික අබාධිත තත්ත්වයන්ට පත්වීමට ඇති අවදානම වැඩි බැවිනි. වැඩිහිටියන් මුහුණ දෙන පොදු ගැටලු සහ  හදිසි අවස්ථාවන් පිළිබඳව ඔබට ඇති දැනුම එවන් අවස්ථා සඳහා සාර්ථකව මුහුණ දීමට  ඔබට  උපකාරී වනු ඇත.

වැඩිහිටියන් සඳහා ප්‍රථමාධාර ලබා දිය යුතු මූලික අවස්ථා 

• වැටීම්

• කැපුම් සහ තුවාල

• උණුසුම සහ ශීතලට සම්බන්ධ රෝග

• හෘදය වස්තුව ආශ්‍රිත රෝග

වැටීම්

වැඩිහිටියන් බහුල වශයෙන් ගොදුරු වන අවදානම වන්‍නේ වැටීම්ය. වැටීම් මගින් මොළයට හානි වුවහොත් එය මාරාන්තික විය හැකි බැවින් ප්‍රථමාධාර ලබා දීම ඉතා වැදගත්ය. මෙයට අමතරව අස්ථි බිඳීම් හේතුවෙන් වැඩිහිටියා සදාකාලික රෝගියකු වීමට පුළුවන. වැඩිහිටිවියේ දී  වැටීම් සඳහා පොදු අවදානම් සාධක වනුයේ පෙනීමේ දුර්වලතා, ශරීර දුර්වලතාව, ශාරීරික අකර්මණ්‍ය බව,  හිසරදය ඇති වන තත්ත්වයන් හෝ ඖෂධවල බලපෑම්  සහ  සමබර බව පිළිබඳ ගැටළු වේ. 

වැඩිහිටියකු  වැටී සිටී නම් හා ඔහුට බරපතල අපහසුතා නොමැති නම් පළමුව ඔහු පහසු ස්ථානයක වාඩි කරන්න.  තුවාල සහිත ප්‍රදේශය මදක් උඩින් තබා විනාඩි 10 ක් පමණ අයිස්වලින් තවන්න.  සුළු  තුවාල  ඇත්නම් ඒවාට ප්‍රතිකාර කරන්න. ඔබට බරපතල ලේ ගැලීමක සලකුනු දක්නට ලැබුණහොත්, තැළීමක් හෝ ඉදිමීමක්, අස්ථි භග්නයක් ඇත්නම්  හදිසි වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන්න. ප්‍රතිකාර ලැබෙන තෙක් ඔවුන්ව උණුසුම් කර තබන්න. ඔවුන් හුස්ම ගැනීම නතර කළහොත් කෘතීම ස්වසනය ලබා දෙන්න.

උලුක්කු  සහ තැලීම්

වැටීම් හේතුවෙන් තැලීම් සහ උලුක්කුවීම් ඇතිවීමට ඉඩ ඇත. වැඩිහිටියාට ඒවා ඉතා වේදනාකාරී විය හැකි බැවින් වේදනාව අඩු කිරීමට අවධානය යොමු කරන්න. අයිස් ප මගින් එම ප්‍රදේශ තවන්න. ඉදිමුම සහ වේදනාව අඩු වන තෙක් මෙය දිගටම කරන්න. 

කැපීම් සහ සීරීම්

සම වියපත්  සමගම වැඩිහිටියන්ට සිදුවන කැපීම් සහ සීරීම් වල අවදානම වැඩිවේ.  ඇතැම් අවස්ථාවල දී මෙම තුවාල ආසාදනය විය හැක. දියවැඩියාව හෝ හෘද රෝග වැනි නිදන්ගත සෞඛ්‍ය තත්ත්වයන් මඟින් ඔවුන්ගේ  ප්‍රශක්තිකරණ  පද්ධතියේ  ක්‍රියාකාරිත්වය  අඩුවීම මෙම ආසාදන ඇතිවීමට හේතුව වේ. 

• සුළු කැපීම්  හා සීරීම් සඳහා ප්‍රථමාධාර  

තුවාලය  මත ඇති අපිරිසිදු ද්‍රව්‍ය ජල නලයකට අල්ලා  පිරිසිදු කරන්න. නැත හොත් වතුර වත්කරමින් සෝදා හරින්න. එය රුධිර වහනය වුවහොත් තුවාලය පිරිසිදු රෙදි කඩකින් තදින් වෙලන්න. තුවාලය ඇති වී තිබෙන පෙදෙස පුද්ගලයාගේ හදවතට ඉහළින් තබන්න. පළමුව යෙදූ වෙලුමට උඩින් ලේ ගලා යයි නම් එය ඉවත් නොකර තව වෙළුමක්  අලුතින් දමන්න.  

• ගැඹුරු කැපීම් හෝ අධික රුධිර වහනය

පුද්ගලයා දරුණු කැපීමක් හෝ අධික රුධිර වහනයක් ඇති නම් හදිසි වෛද්‍ය  ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට ඔවුන්ට උපකාර කරන්න.  ලේ ගැලීම නැවැත්වීමට සහ සබන් හා පිරිසිදු ජලය භාවිතයෙන් තුවාලය සෝදා වෙලුමක් දමන්න .  වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර වලින් පසුව තුවාලය පිරිසිදුව තබාගැනීම සහ  ආසාදනය පිලිබඳ අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් වේ. 

උණුසුම සහ ශීතල සම්බන්ධ රෝග 

වියපත් වීමත් සමඟ ඇතිවන  නිදන්ගත රෝග තත්ත්වයන් නිසා ශරීරයේ උෂ්ණත්ව පාලනය කිරීම අඩපණ වේ.  මෙම අපහසුතා වැලක්වීමට වැඩිහිටියන්ට උෂ්ණත්ව සමතුලිතතාවය වෙනස් කළ හැකි බෙහෙත් බෙහෙත් ලබා ගත හැකිය. එළිමහනේ සිටින විට වැඩිහිටියන්ට උණුසුම් හෝ ශීත කාලගුණ වලින් ආරක්ෂා වීමට හිරු ආවරණ භාවිතා කිරීම සහ සුදුසු ආරක්ෂිත ඇඳුම් ඇඳීම විශේෂයෙන් වැදගත්ය. 

• හයිපොතර්මියාව ( ශරීර උෂ්ණත්වය පහළ යාම)

මෙම රෝගය සුළු අවස්ථාවේ  වෙව්ලීම, කුසගින්න, හිසරදය, මානසික ව්‍යාකූල බව, හදවත් ගැස්ම වැඩිවීම, හුස්ම ගැනීම වැඩි කිරීම යන රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි. 

එසේම රෝග තත්ත්වය උත්සන්න වන විට ශරීරය වෙව්ලීම, නිදිබර ගතිය, දැඩි මානසික ව්‍යාකූල බව, දුර්වල නාඩි වැටීම, මන්දගාමී හුස්ම ගැනීම වැනි ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි. 

මෙවන් තත්ත්වයක් ඇතිවුව හ‍ොත් ඔවුන් සීතලෙන් වහා ඉවත් කර  තෙත් ඇඳුම් ඉවත් කරන්න. උණුසුම් වියළි බ්ලැන්කට්වලින් ආවරණය කරන්න. ක්‍රමයෙන් ඔවුන්ගේ පපු පෙදෙස සහ උදරය පෙදෙස උණුසුම්  කරන්න. ඔවුන් ශ්වසනය නතර කළහොත් කෘතීම ස්වසනය (මෙම ලිපියේ පහතින් කෘිම ස්වසනය ලබාදීම පිළිබඳව සඳහන් කර ඇත) ආරම්භ කරන්න

හදවත් රෝග 

හදවත් රෝග වල මූලික රෝග ලක්ෂණ පහත සඳහන් වේ. 

• ශරීර උෂ්ණත්වය වැඩිවීම 104 ° F (40 ° C)

• හුස්ම ගැනීමේ වේගය වැඩි වීම

• ඔක්කාරය/වමනය

• හිසරදය

වැඩිහිටියාගේ ශරීර උෂ්ණත්වය වැඩි වේ නම්  වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර අවශ්‍ය වේ.  එතෙක් ඔවුන්ව සිසිල් කරන්න. නිදසුනක් වශයෙන්  සිසිල් ජලයෙන් ස්පොන්ජ් කිරීම, අයිස් වතුර බොන්නට දීම, තෙමන ලද ෂීට්වලින් හෝ තුවායකින් ඔවුන්ගේ සිරුර ආවරණය කරන්න. ඔවුන් ශ්වසනය නතර කළහොත් කෘතීම ස්වසනය ලබා දෙන්න. රුධිර වාහිනී ආශ්‍රිත  වෙනස්කම් වැඩිහිටියන් තුල  හෘදයාබාධ ඇති වීමට  හේතුවේ. හෘදයාබාධ ඇතිවීමේ ලක්ෂණ වන ඉහත ලක්ෂණ වැඩිහිටියාට  ඇතැයි ඔබ සිතන්නේ නම් වහා වෛද්‍යවරයකුගේ උපදෙස් පතන්න. එතෙක් ඔවුන්ව උණුසුම් කර තබන්න. ඔවුන් හුස්ම ගැනීම නතර කළහොත් කෘතීම ස්වසනය ලබා දෙන්න.

කෘතීම ස්වසනය ලබා දීම (අත් ආධාරයෙන්)

පියවර – 1 පුද්ගලයාට නාඩි වැටේ දැයි පරීක්ෂා කර බලන්න

ඔහුගේ මැණික් කටුව, ඇතුල් වැලමිට, කලවා තද කර නාඩි වැටෙන්නේදැයි බලන්න. එසේ නැතහොත් හද ගැස්ම පරීක්ෂා කර බලන්න. 

පියවර – 2 පුද්ගලයා හුස්ම ගන්නේදැයි බලන්න.

ඔහුගේ නාසයට සහ මුඛයට අත තබා ස්වසනය දැනේදැයි බලන්න. පපුව උස්පහත් වන්නේදැයි බලන්න. ඒ කිසිත් ඔහු හුස්ම ‍ගන්නා බව නොපෙන්වයි නම්  කෘතීම ස්වසනය දිම ආරම්භ කරන්න. 

පියවර – 3 උඩු කය ඇඳුම් ඉවත් කරන්න

 හැකි නම පමණක් පුද්ගලයාගේ උඩු කය ඇඳුම් ඉවත් කරන්න. එය අපහසු නම් එයට උත්සාහ කරමින් කාලය නාස්ති නොකරන්න.  මෙසේ කළ යුත්තේ පීඩනය ලබා දීම පහසු කරලීම සහ හුස්ම වැටීම නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහාය.  

පියවර – 4  කෘතීම ස්වසනය ලබා දීම ආරම්භ කරන්න

පපුවේ මැද තෙරපුමට ලක් කිරීම සඳහා  ඔබගේ අත් දෙක එකට බැඳ පපුව මැද තබන්න. 

පියවර – 5 තෙරපන්න.

පපුවේ මැද මිනිත්තුවට 120 වාරයක් වන වේගයට තෙරපන්න. ඔබගේ අත් පමණක් නොව මුළු ශරීරයම මේ සඳහා යොදවන්න. එයින් අත්වලට වඩාත් බරක් ලැබෙන නිසා තෙරපුම සාර්ථක වේ.  පපුව අඟල්  2ක් යටට තෙරපන්න. 

කෘතීම ස්වසනය ලබා දීම (මුඛය ආධාරයෙන්)

පියවර 1 ශ්වසන මාර්ගය විවෘත කරන්න.

ඔබ කෘතීම ස්වසනය ලබා දීමේ පුහුණුව ලබා ඇත්නම්, ඔබේ හැකියාවන් පිළිබඳ විශ්වාස කරන්න. බෙල්ලේ / හිස / කොඳු ඇට පෙළ තුවාල සිදුවිී ඇතැයි ඔබ සිතන්නේ නම්  පපු සංකෝචන 30 ක්  සිදු කළ පසු ස්වසන මාර්ගය විවෘත කිරීමට  හිස ඇලකිරීම , නිකට -එසවීම  හෝ හකු තෙරපුම(head-tilt, chin-lift technique,[ or the jaw-thrust) යන උපක්‍රම භාවිතා කරන්න.  ඔබේ අත ඔහුගේ නලල මත තබා හිස මදක් ඇල කරන්න.   ඔක්සිජන් ලබා ගැනීමට පහසු වන පරිදි ඔහුගේ නිකට මදක් උස් කර ස්වසන මාර්ගය විවෘත කිරීම සඳහා  ඔසවා තබන්න.

• ඔහුගේ  සාමාන්‍ය හුස්ම ගැනීම පරීක්ෂා කිරීම සඳහා තත්පර 5 සිට 10 දක්වා ගන්න. පපුවේ  චලනය දෙස බලන්න.ශ්වසනය සිදුකරන්නේ දැයි  සවන් දෙන්න . ඔබේ කම්මුලට හෝ කනට පුද්ගලයාගේ   හුස්ම  ගැනීම දැනේදැයි බලන්න.

• අපහසුවෙන්  හුස්ම ගැනීම සාමාන්‍ය ස්වශනය   ලෙස සලකනු නොලැබේ.

• ඔහු දැනටමත් ශ්වසනය කරන්නේ  නම්, ශ්වසන ආධාර අවශ්‍ය නොවේ. 

• කෙසේ වෙතත්, ඔහු තවමත් හුස්ම නොගන්නේ නම්,  ස්වසන මාර්ගය විවෘතව තැබීම සඳහා පුද්ගලයාගේ හිස ඉහලට තබන්න. 

පියවර 2 ඔබේ මුඛය පුද්ගලයාගේ මුඛය මත තබන්න

• පුද්ගලයාගේ  නිකට ඔසවා මුඛය විවෘත වන ස්වසන මාර්ගය අවහිර වන යමක් හිරවී නොමැති බව තහවුරු කරගන්න. ඉන්පසුව, එක් අතකින් පුද්ගලයාගේ  නාස්පුඩු තදකරගෙන   ඔහුගේ  මුඛය සම්පූර්ණයෙන්ම ඔබේ මුඛයෙන් ආවරණය කරගන්න. කෘතීම ස්වසනය ලබා දෙන අවස්ථාවේ පිටත වාතය පුද්ගලයාගේ මුඛයට ඇතුළු වීම වැලැක්වීම මෙහි අරමුණයි.

• මෙම ක්‍රමයේ දී එක් පුද්ලයකුගෙන් අනික් පුද්ගලයාට‍ෙ  වෛරස් හා බැක්ටීරියා  බෝවීමට ඉඩ ඇති බවට ඔබ දැනුවත් විය යුතුය. 

• පුද්ලගයාගේ  මුඛයට ඔබේ මුඛය තැබීමට  පෙර, වමනය, ශ්ලේෂ්මල හෝ කෙළ  ඉවත් කරන්න.  

• පුද්ගලයාගේ කට බරපතළ ලෙස තුවාල වී හෝ විවෘත කළ නොහැකි නම්,  ඔහුගේ නාසට ඔබේ මුඛය තබා ස්වසනය ලබා දීමට සිදුවේ. 

පියවර 3 – ස්වසන වාර දෙකකින් ආරම්භ කරන්න

• ඔබේ මුඛය අනතුරට පත්වූ   පුද්ගලයාගේ මුඛයට තැබූ පසුව, අවම වශයෙන් එක් තප්පරයක් පමණ  දීර්ඝ ගැඹුරු ස්වසනයක් ඔහුට ලබා දෙන්න . ඉන් පසුව ඔහු හුස්ම හෙලන්නේ ද බලන්න . හුස්ම නොගනී  නම්, දෙවන වරටද ස්වසනය ලබා දෙන්න. පුද්ගලයෙකුගේ ජීවිතය ඔබේ  මත තීරණය වන අවස්ථාවක් වන හෙයින්  ඔබ ධෛර්යමත් විය යුතුය.

• ඔබ ලබා දෙන ස්වසනය තුල  කාබන්ඩයොක්සයිඩ් අන්තර්ගතව තිබුණත් එහි  අනතුරට පත් පුද්ගලයාගේ ප්‍රයෝජනය සඳහා ප්‍රමාණවත්වන ඔක්සිජන්  ප්‍රමාණයක් පවතී.  මෙහි  අරමුණ  වන්නේ වෛද්‍ය කණ්ඩායමකගේ සහාය ලබන තෙක් පුද්ගලයාගේ ජීවිතය ආරක්ෂා කරගැනීමයි 

• වැඩිහිටියන්  සඳහා කෘතීම ස්වසනය ලබා ද‍ීමේ දී   ලෙස පපු තෙරපුම් 30 ක්  හා ජීවිතාරක්ෂක ස්වශන වාර 2 ක් එක්  වටයක් ලෙස සැලකේ.

පියවර 4 – නැවත නැවත චක්‍රය ක්‍රියාත්මක කරන්න

පුද්ගලයා තව දුරටත් ස්වසනය නොකරයි නම් තවත් මෘදු  පපු සංකෝචන 30 ක් සහ කෘතීම ස්වසන දෙකක් දෙන්න. හදිසි වෛද්‍යාධාර ලබා ගත හැකි වන තුරු හෝ පුද්ගලයා ප්‍රතිචාර දක්වන  තෙක්  නැවත සිදු කිරීම අවශ්‍ය වේ. කෘතීම  ශ්වසනය මගින්  ලැබෙන ඔක්සිජන් හේතුවෙන් ශරීිරයේ පටක  මෙන්ම මොළය ද  මිය යාම වළක්වයි.

ප්‍රථමාධාර පෙට්ටියක් සකසා ගැනීම

අවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය

• විවිධ හැඩයේ සහ ප්‍රමාණයේ ප්ලාස්ටර්
• කුඩා, මධ්‍යම සහ විශාල ප්‍රමාණයේ ගෝස් රෙදි
• ඇස වැසීමට ගන්නා ආවරණ(sterile eye dressings)
• ත්‍රිකෝණාකාර බැන්ඩේජ්
• ක්‍රේප් බැන්ඩේජ්
• ආයා කටු
• ඉවත දැමිය හැකි අත්වැසුම්
• ට්වීසරයක්
• කතුරක්
• තුවාල සෝදන දියර
• තුවාල පිිසින රෙදි කඩක්
• ප්ලාස්ටර් 
• උණකටුවක්
• සමේ තවරණ ක්‍රීම්
• ප්‍රතිජිවක ක්‍රීම් 
• වේදනා නාශක
• කැස්ස සඳහා ඖෂධ
• ඇස් ‍සෝදන දියර 

ප්‍රථමාධාර පෙට්ටියක් සැකසීමේ දී අවධානය යොමු කළ යුතු කරුණු 

• ගැලපෙන ඇසුුරුමක් තෝරා ගන්න

අවශ්‍ය නම් වෙළඳ පොළාන් ප්‍රථමාධාර සඳහාම  සකසා ඇති පෙට්ටියක්   මිලදී ගත හැකි අතර එසේ නොමැති නම් නිවසේ ඇති පෙට්ටියක් ඒ සඳහා තෝරා ගන්න. හොඳින් ඉඩ ඇති , විනිවිද පෙනෙන, ජලය උරා නොගන්නා  ප්ලාස්ටික් පෙට්ටියක්   හෝ සිපරයක් දමා වසා දැමිය හැකි ප්ලාස්ටික් බෑගයක් මේ සඳහා සුදුසු වේ. ඇතුලත ඇති දෑ  විනිවිද පෙනීම හදිසි අවස්ථාවක දී  පහසුවකි. එය රැගෙන යාම පහසු විය යුතු අතර පාවිච්චියට ද පහසු විය යුතුය. එහි ප්‍රථමාධාර යනුවෙන්  ලොකු අකුරින් සඳහන් කළ ලේබලක් අලවන්න. 

• ස්ථිරවම නියමිත තැනක තබන්න.

 ප්‍රථමාධාර පෙට්ටිය සඳහා නිශ්චිත තැනක් තිබිය යුතුය. එහෙත් එය කුඩා දරුවන්ට ළඟා වීමට නොහැකි තැනක් වීම වැදගත් වේ. වඩාත් සුදුසු වන්නේ  නියමිත උසකින් බිත්තියක එල්ලා තැබීමයි. 

• වැඩිහිටියාට  ප්‍රථමාධාර කට්ටලය ගැන උගන්වන්න.

 ප්‍රථමාධාර පිළිබඳව වැඩිහිටියා දැනුවත් කිරීම රකවරණය ලබා දෙන්නාගේ වගකීමකි.  එහි ඇති අයිතම භාවිතා කිරීමට  උගන්වන්න. ඔහුගේ පහසු භාවිතය උදෙසා  ප්‍රථමාධාර උපදෙස් පොත් පිංචක් එහි තබන්න.

• අයිතම යාවත්කාලීන කරන්න. 

ඖෂධ වල කල් ඉකුත් වීම , අනෙකුත් දේවල ගුණාත්මක තත්ත්වය පරීක්ෂා කිරීම නිතිපතා සිදුවිය යුතුය.

විශේෂඥ මතය, අදහස සහ මූලික සටහන:

රේණුකා තෙන්නකෝන් මහත්මිය

ශ්‍රී ලංකා පදනම් ආයතනයේ කාථිකාචාර්ය