පවුල් සැලසුම් ක්‍රම ගැන අප බොහෝ අවස්ථාවන්වලදී සාකච්ඡා කළා ඔබට මතක ඇති. දරුවන් අතර පරතරය පවත්වා ගැනීමට එසේත් නැතිනම් මවගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වයේ ගැටලු මත හෝ වෙනත් හේතු මත දරුවන් ලැබීම ප්‍රමාද කිරීමට ඒ ක්‍රම භාවිත කළත් දරුවන් ගණන ප්‍රමාණවත් වූ යුවළවල් විසින් යොදාගන්නා පවුල් සැලසුම් ක්‍රමයක් ලෙස LRT (Ligation and Resection of tubes) සැත්කම හඳුන්වා දිය හැකියි. එනම් LRT (Ligation and Resection of tubes) හෙවත් වන්ධ්‍යකරණය යනු තවදුරටත් දරුවන් අනවශ්‍ය යුවළවල් සඳහා භාවිත කළ හැකි ස්ථිර පවුල් සැලසුම් ක්‍රමයකි. එය ඉතා ආරක්‍ෂිතවූත් වියදම් අඩු සුළු සැත්කමක් මඟින් සිදු කරන පවුල් සැලසුම් ක්‍රමයකි. පුරුෂයන් සඳහා ද වාසෙක්ටමි නමින් ක්‍රමයක්ද,ස්ත්‍රීන් සඳහා ටියුබෙක්ටමි හෙවත් LRT (Ligation and Resection of tubes) නමින් ක්‍රමයක්ද පවතී.
මෙහිදී පැලෝපීය නාල දෙක අවහිර කිරීමෙන් ඩිම්බය හා ශුක්‍රාණුව එකතුවීම වළක්වයි. මෙම සැත්කම සඳහා සාමාන්‍යයෙන් ගතවන්නේ විනාඩි 10-15 ක පමණ කාලයකි.
පැලෝපීය නාල ගැට ගැසීම, පැලෝපීය නාල ගැට ගසා නාල කොටසක් කපා ඉවත් කිරීම හෝ ක්ලිප්ස් හෝ මුදු (clips or ring) යොදා පැලෝපීය නාල අවහිර කිරීම යන ක්‍රමවලින් එක් ක්‍රමයක් උපයෝගී කරගනිමින් පැලෝපීය නාල අවහිර කිරීම මෙහිදී සිදුකරයි.
මෙම සැත්කමේදී ක්‍රම කිහිපයක් උපයෝගී කරගනිමින් පැලෝපීය නාල වෙත ලඟා වේ.
- මිනි ලැපරටොමි ක්‍රමය (Mini Laparatomy)
මෙහිදී උදර කුහරයේ 5cm අඩු කැපුමක් මගින් විවෘත කර කරනු ලබයි. එහිදී ද ක්‍රම 2 කි. එනම් ප්‍රසූතියෙන් පැය 48 ක් ඇතුළතදී නාභියට පහතින් උදර කැපුමක් මගින් කෙරෙන සැත්කම මගින් හෝ ප්‍රසූතිය සිදුවී ගර්භාෂය නියම ලෙස හැකිලීමෙන් පසු ඕනෑම අවස්ථාවකදී කරන සැත්කමිනි. මෙහිදී යටි බඩ පෙදෙසේ (Symphysis pubis) කරන කැපුමක් හරහා පැලෝපීය නාලවලට ලඟා වේ.
2.සිසේරියන් ශල්‍යකර්ම කරන අවස්ථාවේදී
3.ලැපරොස්කොරික් ක්‍රමය
ලැපරස්කෝප් නැමැති උපකරණය භාවිත කර මෙම සැත්කම සිදු කරයි. නාභියට පහතින් කුඩා (2.5cm පමණ) කැපුමක් තුළින් ලැපරස්කෝපය ඇතුළු කර එමඟින් clips හෝ මුදු යොදා පැලෝපීය නාලය අවහිර කරයි. සැත්කම සඳහා සුළු වේදනානාශකයක් (Sedatires) ලබාදී අදාල ස්ථානය හිරිවට්ටවා සාමාන්‍යයෙන් සිදු කරයි. සමහර අවස්ථාවලදී සාමාන්‍ය නිර්වින්දනය (General anesthesia – සිහි නැති කිරීමෙන්) ද සිදු කිරීමට සිදු වේ.
ලංකාවේ මෙම සැත්කම කරනු ලබන්නේ නාරිවේදී විශේෂඥ වෛද්‍යවරු හා ඒ සම්බන්ධ ක්‍ෂෙත්‍රයේ නියැලෙන ප්‍රවීන ජේෂ්ඨ වෛද්‍යවරු විසින් වන අතරම ලැපරොස්කොපි වන්ධ්‍යාකරණය සිදු කරන්නේ ඒ සඳහා පුහුණුවලත් නාරිවේදීය විශේෂඥයන් විසිනි.
මෙම වන්ධ්‍යකරණ සැත්කමේදී බොහෝ විට සමට යොදන්නේ අවශෝෂණය වන මැහුම් (දිය වෙන මැහුම්) වන අතර කලාතුරකින් නයිලෝන් යොදා ඇත්නම් අදාළ රෝහලින් ඒවා ඉවත් කරගත යුතුය.
LRT සැත්කම සඳහා සුදුසු අය
- අවශ්‍ය දරු සංඛ්‍යාව ලබා ඇති පවුල්වල කාන්තාවන්
- දරුවන් ලැබීමේදී වැඩි අවදානමක් සහිත කාන්තාවන්
- පෙර ප්‍රසව අවස්ථාවලදී තදබල ප්‍රසව සංකූලතා ඇති වූ කාන්තාවන්
- සිසේරියන් ශල්‍යකර්මය කිහිපයකට බඳුන් වූ කාන්තාවන්
3.ගැබ් ගැනීමට නුසුදුසු සෞඛ්‍ය ගැටලු ඇති සහ වෙනත් පවුල් සංවිධාන ක්‍රමයක් භාවිතයට නුසුදුසු ස්ත්‍රීන්
4.උපතින් ඇති විය හැකි ආබාධ තත්ත්ව (congenital anomalies) ඇති දරුවන් බිහි කිරීමේ අවදානම සහිත කාන්තාවන්
LRT සැත්කමට නුසුදුසු අවස්ථා
සැත්කමට නුසුදුසු අවස්ථා නොමැත. තාවකාලිකව දැක්විය හැකි එවැනි නුසුදුසු අවස්ථා ලෙස,
- ගැබ්ගෙන සිටීම
- ශ්‍රෝණී පෙදෙස් තීව්‍ර ආසාධන (PID – Pelvic Inflammatory Diseases), ගර්භාෂය, පැලෝපීය නාල හා ඩිම්බ කෝෂවල ඇති වන ආසාධන තත්ත්ව පැවතීම
- ශල්‍යකර්ම සිදු කරන කොටසේ සමෙහි ආසාධන
- ප්‍රතීක ගබ්සාවන් (Septic abortion) සිදු වූ විගස
- විවාහ ජීවිතයේ අසමගිතා ඇති අවස්ථාවලදී සමථයකට පත්වන තුරු වන්ධ්‍යාකරණය නොකළ යුතුය.
පහත සඳහන් කිසියම් තත්ත්වයක් පවතී නම් පැය 48 ක් ඇතුළත සිදු කරන පසු ප්‍රසව වන්ධ්‍යකරණය ප්‍රමාද කළ යුතුය.
- ආසාධිත,සූතිකා උණ
- වෝටර් බෑගය කැඩී යාමට වැඩි වේලාවක් ගතවීම
- පසු ප්‍රසව සයිකෝසියාව
- පෙකෙණිය ආශ්‍රිතව ඇති වන හර්නිය අවස්ථා (Umbilical Hernia)
LRT සැත්කමට පෙර සිදුකරන පරීක්ෂණ
වන්ධ්‍යකරණය කිරීමට ප්‍රථම සම්පූර්ණ වෛද්‍ය ඉතිහාසය පරීක්ෂා කරන අතරම රෝග විනිශ්චය පිළිබඳව සටහන් පතක් තිබිය යුතුය. එසේම ගැබ් ගෙන නැති බව සානථ කරගැනීමට රසායනාගාර පරීක්‍ෂණයකට යොමු කෙරේ.
LRT සැත්කමට පෙර හා පසු පිළිපැදිය යුතු කරුණු
සැත්කමට පෙර හා පසු පිළිපැඳිය යුතු උපදෙස් පැහැදිලි ලෙස තේරුම් කරදීම වැදගත් වන අතර සෑමවිටම ලිඛිත උපදෙස් ලබාදිය යුතුය. ශල්‍යකර්මයෙන් පසු රෝග විනිශ්චය කාඩ්පතක් ලබාදේ. පැලෝපීය නාල දෙකෙහිම සැත්කම කිරීමට අපහසු වූයේ නම් හෝ නොහැකි වූයේ නම් ඒ පිළිබඳව රෝග විනිශ්චය කාඩ්පතෙහි දක්වා අදාල කාන්තාවද දැනුවත් කරයි. සැත්කම සාර්ථක නොවුණි නම් වෙනත් විකල්ප මාර්ගයන් ලබාදිය යුතුය.
LRT සැත්කමේ සාර්ථකත්වය
මෙම ශල්‍යකර්මය සාර්ථවක සිදුකළ හොත් 100ක්ම සාර්ථක වන අතරම සැත්කම කළ දින සිටම එහි ක්‍රියාකාරීත්වය ආරම්භ වේ. ඇතැම් විට කලාතුරකින් එනම් 3%ක පමණ අවම ප්‍රතිශතයක් ආසාර්ථක වන අවස්ථා දැකිය හැකියි.
LRT සැත්කම අසාර්ථක වීමට හේතු ලෙස පැලෝපීය නාල හොඳින් හඳුනා නොගැනීම හේතු කොටගෙන නිසියාකාරව සැත්කම සිදු නොවීම මෙන්ම පැලෝපීය නාල නැවත ඉබේම සම්බන්ධ වීම වැනි තත්ත්ව දැක්විය හැකිය.
LRT සැත්තමෙන් පසු ඇති විය හැකි සංකූලතා සහ අතුරු ආබාධ
LRT සැත්කමේදී තදබල සංකූලතා ඇති වීමේ අවස්ථාවන් අල්පය.
- විෂබීජ නාශක හෝ හිරිවැට්ටවීම සඳහා යොදාගන්නා ඖෂධ (lignocaine භාවිතය) හේතුවෙන් ආසාත්මිකතා හෝ විෂවීම් ඇති විය හැකි බව සොයාගෙන ඇත.
- තුවාලයෙහි රක්තවාතය – මතුපිට ඇති කුඩා රුධිර කැටියක් නම් සාමාන්‍යයෙන් ඉබේටම රුධිරය පිටවීමට හෝ නැවත අවශෝෂණය වීම සිදු වේ. එයට ප්‍රතිකාර අවශ්‍ය නැත. විශාල රුධිර කැටියක් නම් එය ඉවත් කර රුධිර වහනය වන තැන් නවතා නැවත තුවාලය වැසිය යුතුය.
- තුවාලය ආසාධනය වීම – සාමාන්‍යයෙන් ශල්‍යකර්මයෙන් තුන්වන දින මෙය සිදුවිය හැක. වේදනාව, ඉදිමීම, තුවාලයේ සැරව ගැලීම හා උණ ඇති වීම මෙහි ලක්‍ෂණ වේ. තුවාලය වසන සැරසුම නිතර නිතර මාරු කිරීම බොහෝ විටම සුවය සඳහා උපකාරී වේ. කලාතුරකින් සැරව ඉවත් කිරීම සිදුකළ යුතු වේ. මෙවිට ප්‍රතිජීවක ඖෂධ රෝගියාට ලබාදේ.
LRT සැත්කමේදී ඇති විය හැකි අතුරු ආබාධ/ සංකූලතා වැළක්වීම සඳහා මූලිකම ක්‍ෂෙත්‍ර මට්ටමින් හා සායන මට්ටමින් අඹුසැමි යුවළට නිසි දැනුවත් බවක් ලබා දිය යුතුය. එමගින් ඔවුන්ගේ බිය,කනස්සල්ල මෙන්ම පැවති මිත්‍යා මත දුරුවී ඉතා විශ්වාසයකින් යුතුව සැත්කමට මුහුණ දීමට ඔවුන්ට හැකියාව ඇතිවේ.
LRT සැත්කමට පෙර රෝහලේදී
- අදාල කාන්තාවගේ වෛද්‍ය ඉතිහාසය ගැනීම
- රුධිර සංසරණ පද්ධති/ස්වසන පද්ධතිය/උදරය/උකුල ආශ්‍රිතව (ශ්‍රෝණිය) පරීක්‍ෂාව
- නිසි ලෙස සංවිධානය කරන ලද ශල්‍යාගාර පහසුකම් හා පුහුණු වෛද්‍ය සේවකයන් සිටීම
- ශල්‍යකර්මයට පෙර නියමිත ඖෂධ හා හිරිවැට්ටවීම සඳහා ඖෂධ ලබාදීම.
- ප්‍රවේසම් සහිතව ඉතා කල්පනාකාරීව පටකයන් පරිහරණය කිරීම.
- පැලෝපීය නාල කැපීමට,ගැට ගැසීමට පෙර නිවැරදිව හඳුනා ගැනීම.
- සැත්කමින් පසු, පසු විපරම.
- ශල්‍යකර්මයට පෙර හා පසු පිළිපැදිය යුතු ක්‍රියාමාර්ග තේරුම් කරදී ඒවා පිළිපැදීම තහවුරු කළ යුතුය.
LRT සැත්කමේ වාසි
- සරල එමෙන්ම එක්වරක් පමණක් කරන සැත්කමකි.
- වැයවන මුදල ප්‍රතිඵලාදයක වන අතර ඉන්පසුව මව හෝ සේවාදායකයා විසින් නැවත නැවත දැරිය යුතු වියදමක් නැත.
- ශල්‍යකර්මය කළ අවස්ථාවේ සිටම ප්‍රතිඵලදායකය.
- ස්ථිර ක්‍රමයක් නිසා ස්ත්‍රී පුරුෂ සබඳතාවයේදී වැඩි තෘප්තියක් ලැබේ.
LRT සැත්කමේ අවාසි
- පවුලට අවශ්‍ය දරු සංඛ්‍යාව ලැබෙන තුරු මෙම ක්‍රමය සිදු කරගත නොහැක.
- උපකරණ නිසි අයුරු පවත්වාගෙන යා යුතු අතර වැඩි සංවිධානයක් අවශ්‍ය වේ.
- ලැපරොස්කොපි වැනි ක්‍රමවලදී වැඩි මුදලක් වැය වේ.
- ශල්‍යකර්මයෙන් පසු නැවත පැලෝපීය නාල යථා තත්ත්වයට පත් කළ නොහැක.
- කලාතුරකින් අසාර්ථක වේ.
- ශල්‍යකර්මය සඳහා පුහුණුව ලත් නාරිවේදීය ශල්‍ය වෛද්‍යවරයෙක් අවශ්‍ය වේ.
වන්ධ්‍යකරණය සඳහා කැමැත්ත ප්‍රකාශ කිරීම.
මෙම ශල්‍යකර්මය සඳහා ස්ත්‍රිය හා පුරුෂයාගේ ලිඛිත කැමැත්ත අත්‍යවශ්‍ය වේ. වන්ධ්‍යාකරණය පිළිබඳව දැනුවත් වී කැමැත්ත ප්‍රකාශ කිරීම යනු ශල්‍යකර්මය සිදු කරන ක්‍රම, ප්‍රතිඵල පිළිබඳ සම්පුර්ණ තොරතුරු ලබාගෙන වන්ධ්‍යාකරණය කරගැනීම සඳහා ස්වේච්ඡාවෙන් තීරණයක් ගත් බවය.
කැමැත්ත ප්‍රකාශ කිරීමේ පත්‍රිකාවේ ශල්‍යකර්මයකින් සිදු කරන බවත් ස්ථිර පවුල් සැලසුම් ක්‍රමයක් බැවින් මින් ඉදිරියට දරුවන් ලබාගත නොහැකි බවත් ඉතා කලාතුරකින් මෙම ක්‍රමය අසාර්ථක විය හැකි බවත් ඇතුළත් වේ.
තවද මෙම පත්‍රිකාවේ කරුණු සනාථ කිරීමට විශේෂයෙන් දරුවන් ගණන සනාථ කිරීමට අවුරුදු දෙකට වැඩි දරුවන් දෙදෙනෙකුගේ උප්පැන්න සහතික හෝ ළදරු කාඩ්පත් රැගෙන යා යුතුය.
විශේෂඥ මතය, අදහස සහ මූලික සටහන:
ප්‍රසව හා නාරි‍වේද විශේෂඥ වෛද්‍ය ක්‍රිෂාන් ද සිල්වා මහතා
මහමෝදර ශික්ෂණ රෝහල
