යම් යම් රෝග තත්ත්වවලදී රුධිර පරීක්ෂාවන්ට යොමු වීමට සිදු වන අවස්ථා බොහොමයකට අපි කවුරුත් මුහුණ දී ඇත්තෙමු. එය ලොකු කුඩා වයස් භේදයකින් තොරව රෝග නිර්ණයේදී සිදු කරනු ලබන පරීක්ෂාවන් වන අතරම එහිදී ලැබෙන වාර්තාව පිළිබඳව නිසි දැනුමක් අප කා තුළත් නොමැති විය හැකියි. තම රුධිර පරීක්ෂණ වාර්තාව පිළිබඳව යම් දළ අදහසක් ලබා ගැනීමට ඔබට මේ ලිපිය වැදගත් වනු ඇතැයි අපගේ අදහසයි.
රුධිරය ඇසුරු කරගෙන සිදු කෙරෙන පරීක්ෂණ අතරින් රුධිර සෛල ප්රමාණය හා රුධිර මස්තු (Serum) මගින් සිදු කරන පරීක්‍ෂණයන් බොහෝමයක් පවතී.
සම්පූර්ණ රුධිර පරීක්‍ෂාව (Full Blood Count – FBC)
මෙහිදී රුධිරයේ සම්පූර්ණ සෛල පිළිබඳව ඇගයීමක් සිදු කරයි. සම්පූර්ණ රුධිර පරීක්ෂාවන් වෙත රෝගියෙකු යොමු කරන අවස්ථා පහත පරිදි දැක්විය හැකිය.
- නව වර්ධකයන් – ප්රතිශක්තිය රෝග තත්ත්වයන්, අසාමාන්‍යතාවයන්
- ප‍්‍රවේණික රක්තවේද අසාමාන්‍යතා
- ආසාධන සම්බන්ධ සැක සහිත තත්ත්වයන් (ස්ථානික/සංසේථමක/තීව‍්‍ර/කාලීන)
- චිත්තවේගීය හෝ කායික පීඩනයන්ගේ බලපෑම්
- ඖෂධ ප්රතිකාර වලට අපේක්‍ෂිත ප‍්‍රතිචාරයන් අනපේක්‍ෂිත ප‍්‍රතික‍්‍රියාවන්ගේ බලපෑම කවර ආකාරයේද යන්න දැනගැනීමට.
- රක්තවේද නොවන රෝගවල තත්ත්වය දැන ගැනීමට (පිලිකාමය රෝග, වකුගඩු රෝග ආදී)
| සම්පූර්ණ රුධිර සංඝටකය | අලුත උපන් දරුවන් | මාසයකදී | මාස 6 කදී | අවු.1 – 10 | පිරිමි | වැඩිහිටි ගැහැණු |
| රතු රුධිරාණු | 4.8-7.1 milionkm3 | 4.1-6.4 milionkm3 | 3.8-5.5 milionkm3 | 4.5-4.8 milionkm3 | 4.6-6.2 milionkm3 | 4.2-5.4 milionkm3 |
| Hematocrit (Packed cell volume PCV) | 44-64% | 35-49% | 30-40% | 35-41% | 40-54% | 38-47% |
| හිමොග්ලොබින් (Hb) | 14-24 g/dt | 11-20 g/dt | 10-15 g/dt | 11-16 g/dt | 13-18 g/dt | 12-16 g/dt |
| Mcv | 96-108mm3 | 82-91 mm3 | – | – | 80-94 mm3 | 81-99 mm3 |
| MCH | 32-34pg | 27-31 pg | – | – | 27-31 pg | 27-31 pg |
| MCHC | 32-33% | 32-36% | – | – | 32-36% | 32-36% |
| Stained Red blood cell Examination වර්ණ ගැන්වූ රතු සෛල අධ්‍යයනය | සෑම වයස් කාණ්ඩයකම හා ස්ත‍්‍රී පුරුෂ දෙපක්‍ෂයේම සෛල normochromic and normocytic (සාමාන්‍ය වර්ණය හා සෛලයේ ප්රමාණය) ගෙනෙ දේ. | |||||
| සුදු රුධිර සෛල White blood cell count -WBC | 9000-30000mm3 | 6000-18000 mm3 | 6000-16000 mm3 | 5000-13000 mm3 | 5000-10000 mm3 | 5000-10000 mm3 |
Differential Cell
|
<455 මුල් සතියේ | <405 මුල් සති හතරේ | 32% | 60% | 54-75% | 54-75% |
|
– | – | – | 0-3% | 3-8% | 3-8% |
|
– | – | – | 1-3% | 1-4% | 1-4% |
| Monocytes | – | – | – | 4-9% | 0-1% | 0-1% |
| Lymphocytes වසා සෛල | >41% මුල් සතියේ | 56%මුල් සති හතරේ | 61% | 59% (අවු.2 පසු) | 25%-40% | 25%-40% |
| T lymphocytes T වසා සෛල | – | – | – | – | 60-80% | 60-80% |
| B lymphocytes B වසා සෛල | – | – | – | – | 10-20% | 10-20% |
| රුධිර පට්ටිකා | 140000-300000mm3 | 150000-340000 mm3 | 200000-473000 mm3 | 150000-450000 mm3 | 150000-450000 mm3 | 15000-450000 mm3 |
හිමැටොක‍්‍රිෂ්ට අගය (Packed Cell volume – PCV)
රුධිරය සමන්විත වන්නේ තරල කොටස් (ප්ලාස්මාව) හා සෛල කොටස් වලිනි. මුළු සෛල ප‍්‍රමාණයන්ගෙන් 99% ඇත්තේ රතු සෛල වේ. සම්පූර්ණ රුධිර පරිමාවෙන් රතු සෛල කොපමණ පරිමාවක් තිබේද යන්න මෙහි ප‍්‍රතිශතයක් ලෙස දක්වයි. සාමාන්‍යයෙන් Hematocrits රතු සෛල ගණනට සමානය.
සාමාන්‍ය අගයන්,
- නව දරු උපත – 44 – 64%
- මාසයක දරුවකු – 35 – 49%
- මාස 6 ක දරුවෙකු – 30 – 40%
- අවු.1-10 දරුවෙකු – 35 – 41%
- වැඩිහිටි පිරිමි – 40 – 54%
- ගැහැණු 38 – 47%
හිමැටොක‍්‍රිෂ්ට අගය වෙනස්වීමට හේතූ
- රතු සෛල ප්රමාණයේ අසාමාන්‍යතාවයන් හා සුදු රුධිර සෛල වැඩිවීම මෙම අගය වෙනස් කරයි.
- රුධිර ග්ලූකෝස් හා සෝඩියම් ඉහළ යාම PCV නිපදවීම ඉහළ යයි. ඒ රතු සෛල ඉදිමෙන නිසාය.
- රතු රුධිරාණු ගණනය වෙනස් වන සාධක එනම් Hemodilution හා විජලනය කෙරෙහි බලපායි.
රුධිර පට්ටිකා ගණනය (Platelet Count)
සාමාන්‍ය වැඩිහිටියෙකුගේ පට්ටිකා ගණන වන්නේ 1150000 – 450000mm3 වේ.
රුධිර පට්ටිකා ප්රමාණය මැන බැලීමේ අරමුුණු
- රුධිරවහනය ආශ‍්‍රිත රෝග ඉතිහාසයක් පැවතීම
- නාසයෙන් ලේ ගැලීම, විදුරුමස් වලින් රුධිරය ගැලීම, අධික ඔසප් වීම වැනි අවස්ථා
- පට්ටිකා ප්රමාණය වෙනස් කළ හැකි රෝග තත්ත්ව හා ඖෂධ වර්ග පිළිබඳව සොයා බැලීම.
රුධිර පට්ටිකා ප්රමාණය වැඩි වීමට හේතූ
- කාලීන ලියුකේමියාව
- බහු සෛලතාවය (Polycythemia vera)
- රක්තහීනතාවය
- ප්ලීහා විච්ජේදනය
- ක්‍ෂය රෝගය හා අනෙක් තීව‍්‍ර ආසාධන
- රක්තපාතය
- ශල්‍යකර්ම
- හෘද රෝග
- සිරෝසියාව
- අග්න්‍යාශයික රෝග
- දරු උපතකදී
රුධිර පට්ටිකා ප්රමාණය අඩු වීමට හේතූ
- විටමින් B/ෆෝලික් අම්ල ඌනතාවය
- විකිරණ වලට නිරාවරණය
- වෛරස් ආසාධන
- තීව‍්‍ර ලියුකේමියාව
- ඇට මිදුළු මාත්සරික තත්ත්ව
- ඖෂධ නිසා
උදා: පිලිකා සඳහා දෙන ඖෂධ
- මත්ද්‍රව්‍ය
- රක්තශ්ලථක හීනතාවය
- අක්මා රෝග නිසා ඇතිවන ප්ලීහා විච්ජේදනය
- සංජානීය ආසාධන
උදා: හර්පීස්, උපදංශ, ටොක්සෙප්ලැස්මෝසි
- පිලිස්සීම
රුධිරය වහනය වීමේ කාලය – Bleeding Time
රුධිර පට්ටිකා ඌනතාවය හඳුනාගත හැකි හොඳම දර්ශකය වන්නේ මෙයයි. පට්ටිකා ඌනතාවයේදී රුධිරය වහනය වීමේ කාලය බෙහෙවින් වැඩි වේ. පාලනය කරගැනීම අපහසු වේ. එය කුඩා සිරීමකදි වුවද විය හැක. රුධිර පට්ටිකා ප්රමාණය 10000mm3 වඩා පහල ගියහොත් රුධිරය වහනය වීමේ කාලය දිගු වේ.
රුධිරය වහනය වීමේ කාලය වැඩිවීමට හේතූ
- හිංසක නීරක්තීය
- අක්මා සිරෝසියාව
- මන්දපරාස තත්ත්ව
- ලියුකේමියාව
- මාත්සරික තත්ත්ව (Hodgkin’s Lymphoma)
- සරම්ප
- ඖෂධ (Thiazide, Aspirin, Streptokinase, Sulfonamide)
රතු රුධිර සෛල ප්රමාණය මැනීම (Erythrocytes count – RBC)
රතු රුධිර සෙසලවල අගය අධික ව්‍යායාම, කාංසාව, වේදනාව, විජලනය ආදී තත්ත්ව වලදී ඉහළ යයි. අධික ලෙස අන්ත:ශෛරීක ආම්ලයික මගින් තරලය ලබාදීමත්, සාමාන්‍ය ගැබිනි තත්ත්වයකදී රතු සෛල අඩුවීමත් පෙන්වයි. Indomethacin, Chloroquine වැනි සමහර ඖෂධ මගින් සංසරණ රුධිරයේ රතු සෛල ගණන අඩු කරන අතරම Methyldopa (Aldonate) හා Gentamycin වැනි ඖෂධ නිසා රතු සෛල ප්රමාණය ඉහළ යයි.
රතු රුධිර තත්ත්ව අඩු වීම හඳුනා ගැනෙන අවස්ථා
- රක්තහීනතාවය වැන රක්ත වේද රෝග තත්ත්වවලදී
- තීව‍්‍ර හෝ කාලීන රුධිර හානියක ප්රතිඵල සම්බන්ධ රෝග තත්ත්වවලදී
- රතු සෛල ගණනය වෙනස් කල ඖෂධ වල ප්රතිචාර පරීක්ෂා කිරීමේදී
- රතු සෛල ගණනය ඉහළ යාම සම්බන්ධ රෝග තත්ත්වවලදී
- මන්ද පෝෂණය වැනි රතු සෛල ගණනය පහළ යාම හා සම්බන්ධව පවත්නා රෝග තත්ත්වවලදී
- අක්මා රෝග, වකුගඩු රෝග, මන්ද පරාගතාවය (Hypothyroidism), අධිවෘක්ක ග‍්‍රන්ථිය අක‍්‍රිය වීම, ඇට මිදුළු දුබලතාවය (Bone marrow failure) වැනි තත්ත්ව වලදී
රතු සෛල අවසාධිත වේදය – Erythrocyte Sedimentation Rate (ESR)
ESR මැනීමේදී රතු සෛල ගණනය කරනු ලබන නලයේ පතුලට එකතු වීමේ ප්රමාණය සැලකිල්ලට ගනී. සාමාන්‍යයෙන් රුධිරය එලෙස පතුලේ එකතු වීම ඉතා සෙමින් සිදුවේ. ඒ ප්ලාස්මාව මගින් රතු සෛලවල ගුරුත්වාකර්ෂණ තල්ලූවට එරෙහිව යොදන උඩුකුරු තෙරපුම මගින් සමතුලනය කරගැනීමට හැකි වන බැවිනි. ප්ලාස්මාව අතිශයින්ම උකු බවට පත්වූයේ නම් හෝ කොලෙස්ටෙරෝල් මට්ටම ඉතාමත් අධික නම් උඩුකුරු තෙරපුම උදාසීන වේ. රතු සෛලවල පහලට තල්ලූවීමේ හැකියාව වැඩි වේ.
ආසාදිත හෝ සෛල විනාශ වීමේ ක‍්‍රියාවලියකදී රතු සෛල එකිනෙක ඇලීම සිදු වේ. එසේ එකතුවීම නිසා ESR මට්ටම වැඩි විය හැකිය.
ESR වැඩිවන අවස්ථා
- ගර්භනීතාවය
- කොලැජන් රෝග තත්ත්ව (සම්බන්ධ පටක වල)
- ආසාධනයන්
- බොහෝ පිලිකා තත්ත්ව
- ඖෂධ (theophylline, vitamin A, methyldopa dextran, oral contraceptives)
- උග‍්‍ර රක්තහීනතාවය
- වකගඩු රෝග
- යාකෘතික රෝග තත්ත්ව
- තයිරොයිඞ් රෝග
ESR මට්ටම අඩුවීමට හේතූ
- බහු සෛල රක්තය (polycythemia vera)
- සංචයන හෘද අකරණීය
- දෑකති හැඩ සෛල ඇතිවන රෝග
- ඖෂධ විෂවීම
ESR පරීක්ෂා කිරීමේ අරමුණු
- ඉන්‍ද්‍රියක රෝග තත්ත්වයක/සායනික ලක්ෂණ නොපැහදිලි අවස්ථාවකදී රෝග තත්ත්වය ගැන අවබෝධයක් ලබාගැනීමට
- ආසාදිත රෝග තත්ත්වවලදී
- ESR වෙනස්වීම් සමග බැඳී තිබෙන රෝග තත්ත්වයන් නිශ්චය කිරීමේ පහසුව සඳහා
හිමොග්ලොබින් පරීක්‍ෂාව (Hemoglobin)
හිමොග්ලොබින් යනු රතු සෛලවල තිබෙන ප‍්‍රධානතම අන්ත: සෛල ප්‍රෝටීනය වේ. මේවායේ මූලික කාර්යය වන්නේ සෛල වෙත ඔක්සිජන් ගෙන යාමත් සෛලවලින් පිටවෙන CO2 පෙනහලු වෙත ගෙන ඒමත් වේ.
හිමොග්ලොබින් අනුව ප්රධාන සංඝටක දෙකකි.
- හීම් (යකඩ)
- ග්ලොබින් (ප්‍රෝටීනමය)
හීම් කොටසේ සංයුතියට රතු පැහැති Porphyrin හා යකඩ (Iron) අයත්ය. ඔක්සිජන් සමග ඉහළට සම්බන්ධ වීමේ හැකියාව ඇත. ග්ලොබින් යනු ප්‍රෝටීනමය කොටසයි. මේවා ඇමයිනෝ අම්ල 600 පමණ ආසන්න ලෙස හෙලිපේමයිස දාමයන් හතරකට සංවිධානය වී සෑදී ඇත. අම්ල, භෂ්ම තුලනය පවත්වා ගැනීමේ සම්පූර්ණ කෘත්‍යයක් හිමොග්ලොබින් මගින් ඉටු කරයි.
හිමොග්ලොබින් පැවතිය යුතු සාමාන්‍ය අගයන්
- අලුත උපන් ළදරුවා 14 – 24g/dl
- මාස 01 දරුවා 11 – 20g/dl
- මාස 06 දරුවා 10 – 15 g/dl
- පිරිමි 13.5 – 18g/dl
- ගැහැණු 12 – 16g/dl
සුදු රුධිරාණු පරීක්ෂා කිරීම
සම්පූර්ණ රුධිරයේ සුදු රුධිරාණු ඝන මිලී මීටරයකට කොපමණ ඇතිදැයි නිශ්චය කරගැනීමට කරනු ලබයි. සුදු රුධිරාණු වැඩිවීම (Leukocytosis ලෙසද අඩුවීම Leukopenia ලෙසද භාවිත කරයි) වැඩිහිටියෙකුගේ මෙම අගය 5000 – 10000 දක්වා වේ.
සුදු රුධිරාණු ඉහළ යාමට හේතූ
- ගර්භනීතාවය
- මානසික පීඩා
- අධික ව්‍යායාම
- ඔසප් වීම
- සීතලට නිරාවරණය
- පාර ජම්බුල ආලෝකය
- ඕනෑම ආසාධනයකදී
- රක්තහීනතාවයකදී
- ළදරු රතු සෛල බිඳීමකදී.
- රුධිර පාරවිලනයේ ප‍්‍රතික‍්‍රියාවන්වලදී
- පරපෝෂිත ආසාධන තත්ත්ව වලදී
සුදු රුධිරාණු අඩුවීමට හේතූ
- ඇට මිදුළු අවපීඩනය
- පිලිකා සඳහා ලබාදෙන ඇතැම් ඖෂධ
- විකිරණය
- උග‍්‍ර ආසාධන
- වෛරස් ආසාධන
- ස්වයං ප‍්‍රතිශක්තීකරණ රෝග (Systemic Lupus Erythematosus – SLE)
- ආමාශයේ තුවාල
- ආසාත්මිකතා
- පිලිකා තත්ත්ව
- පරිවෘත්තිය රෝග
ආසාධිත තත්ත්වයකදී, ලියුකේමියාව, ස්වයං ප‍්‍රතිශක්ති රෝග හෝ ආසාත්මිකතා ඇතැයි සැක කරන විට
ඇට මිදුළු අවපීඩනයක් ඇතැයි සැක කරන විට, අවපීඩනය, මන්ද පෝෂණය වැනි තත්ත්ව වලදී ප්රතිකාර වල ප්රතිඵල ඇගයීමට සුදු රුධිරාණු පරීක්ෂා කිරීම සිදුකරයි.
විශේෂඥ මතය, අදහස සහ මූලික සටහන:
ක්‍රිෂාන්ති ගංගා කුමාරිහාමි මහත්මිය
සූතිකා පුහුණු හෙද නිළධාරිනි (I ශ්‍රේණිය)
නවජ සූති දැඩි සත්කාර ඒකකය
පළාත් මහ රෝහල, කුරුණෑගල
