නිවසේ වෙසෙන අපේ පුංචි පැටවුන්ගේ ආච්චී සීයා වයස් ගත වීමත් සමග දරුවන් මෙන්ම ආරක්ෂා කර ගත යුතු බව අපි කවුරුත් දන්නා කරුණක්. නිසි පෝෂණය ගැන වගේම නියමිත අවස්ථාවේදී වෛද්‍ය පරීක්ෂාවට යොමු කිරීම පමණක් නොව අදාල ඖෂධ නිසි පරිදි ක්‍රමානුකූලව ලබාදීම ගැනත් අපි සැලකිලිමත් විය යුතුයි. වැඩිහිටියන්ට ඖෂධ ලබාදීමේදී සැලකිලිමත් විය යුතු කරුණු පිළිබඳව අපි මේ ලිපය තුළින් කතා කරමු.
වැඩිහිටියන්හට ඖෂධ ලබා දීමේ දී ඇති විය හැකි ගැටලු විවිධ වන අතර එය යම් අවස්ථාවක එය වැඩිහිටියාගේ මරණය පවා හේතු විය හැකිය. මෙම ගැටළු වළක්වා ගැනීම සඳහා සෞඛ්‍ය සේවා වෘත්තිකයින්ට තම සේවාදාකයින්හට ඖෂධ නිර්දේශ කිරීමේ දී හා බෙදා හැරිීමේ දී තම වගකීම පිළිබඳව දැනුවත් වීමක් අත්‍යවශ්‍යය. එසේම ඖෂධ සම්බන්ධ ගැටළුවක ඇතිවිය හැකි ලක්ෂණ හඳුනා ගැනීමට වැඩිහිටියින්ට සහ ඔවුන් රැකබලා ගන්නන්ට අවබෝධයක් තිබිය යුතුය.
වෛද්‍ය පර්යේෂණ වලින් සහතික කරන තුරු වැඩිහිටියා තුල ඇතිවන රෝග ලක්ෂණ ඖෂධ සම්බන්ධ ගැටළුවක් ලෙස සැලකිය යුතුය. දිනපතා ක්‍රියාකාරිත්වයට බාධා වන රෝග ලක්ෂණ ඇතිවන විට එය ඖෂධයක් මගින් ඇති කරන බව පෙන්නුම් කළහොත් වැඩිහිටියාට රැකවරණය දෙන තැනැත්තා වහාම අදාල පුද්ලයන් දැනුවත් කළ යුතුය. මානසික ගැටළු ඇති වැඩිහිටියන්ට ඖෂධ ලබා දීමේ දී රැකවරණය ලබා දෙන්නාගේ භූමිකාව ඉතා වැදගත් වේ.
ආරක්ෂිත පියවර
ඔබ රැකවරණය ලබා දෙන පුද්ගලයා දැනට වැඩිහිටියා ලබා ගන්නා ඖෂධවල යාවත්කාලීන ලැයිස්තුවක් තබා ගැනීම හොඳ අදහසකි. වෛද්‍යවරයා විසින් ලබා දෙන ඖෂධ ලැයිස්තුව අත් අකුරෙන් ලියන්නේ නම් ඔබට හා වැඩිහිටියාට ද කියවිය හැකි ආකාරයට පැහැදිලිව ලියන සේ ඉල්ලා සිටින්න. ඖෂධ ගැනීම සඳහා හේතුව මෙන්ම එහි අතුරු ආබාධ පිළිබඳව ද දැනුවත් වීම වැදගත්ය. අවශ්‍ය නම් ඒ පිළිබඳව වෛද්‍යවරයාගෙන් පැහැදිලි කිරීමක් ඉල්ලා සිටින්න.
වැඩිහිටියාට ලබා දෙන ඖෂධ ගැන ඖෂධවේදියෙකු සමඟ සාකච්ඡා කළ හැකිය. ඒ සම්බන්ධයෙන් ලිඛිත තොරතුරු / උපදෙස් ඉල්ලාගෙන ඔබට සහ වැඩිහිටියාට ඒ ගැන නැවත නැවත කියවා බලා දැනුවත් විය හැක. එසේම ඖෂධවේදියකු හරහා මෙම ඖෂධ නිසි ලෙස ගබඩා කළ හැකි ආකාරය පිළිබඳව තොරතුරු ලබා ගත හැකිය.
සෑම මාස 6 කට වරක් වැඩිහිටියාට ලබා දෙන ඖෂධ සමාලෝචනය කිරීම සඳහා ඖෂධවේදියා හෝ වෛද්‍යවරයා සමඟ සාකච්ඡා කිරීම වැදගත් වේ. මෙම සමාලෝචනයේ දී වැඩිහිටියා ලබා ගන්නා සියළුම ඖෂධ (වෛද්‍යවරා විසින් නිර්දේශ කරන ඖෂධ, විටමින්, වෛද්‍ය නිර්දේශයක් නොමැතිව ලබා ගන්නා ඖෂධ , ස්වභාවික ඖෂධ, වේදනා නාශක ක්‍රීම් ) ඇතුළත් කිරීමට මතක තබා ගන්න. මෙම උපදෙස් ලබා ගැනීමේ දි වැඩිහිටියා ද සහභාගී කරගැනීමට වග බලා ගන්න.
එක් එක් ඖෂධ සඳහා භාවිත වන උපදෙස් අනුගමනය කිරීම වැදගත්ය. නිර්දේශිත ඖෂධ මත ඇති ලේබලයේ භාවිත කිරීම සඳහා උපදෙස් ඇත. එහි පුද්ගලයාගේ වයස අනුව ඖෂධ ලබා ගත යුතු ප්රමාණය සඳහා නිශ්චිත උපදෙස් වෛද්‍යවරයා සහ ඖෂධවේදියා විසින් සපයනු ලැබේ. වෛද්‍ය නිර්දේශ රහිතව සෘජුවම ඖෂධ වෙළඳ සැල් වලින් ලබා ගත හැකි ඖෂධ මගින් සෑමවිටම වැඩිහිටියාට නියම ප්‍රතිකාරය නොලැබෙන බව මතක තබා ගන්න. එහෙත් ඖෂධවේදියෙකුට දැනට වැඩිහිටියකු ලබා ගන්නා ඖෂධ අනුව වෙනත් ඖෂධ සුදුසු ද සහ ආරක්ෂිතද යන්න පිළිබඳ උපදෙස් ලබා දීමට දැනුම ඇත. විශේෂයෙන් වයෝවෘද්ධ අය ඖෂධ විෂ වීම සහ ආසාත්මිකතා වලට මුහුණ දෙන අවස්ථාව වේ. ඖෂධ අතර ඇති වන ව්‍යාකුලත්වය සහ අනපේක්ෂිත ප්‍රතික්‍රියාවක බලපෑම නිසා වැඩිහිටියන් ඇද වැටීමට ද ඉඩ ඇති අතර එයින් සමහර විට මාරක ප්‍රතිවිපාක ඇති විය හැක.
ඇතැම් අවස්ථාවල ඖෂධයේ ලේබලය පැහැදිළි නොවිය හැක. එවැනි අවස්ථාවක වැඩිහිටියකුට එය තේරුම් ගැනීමට වඩාත් අපහසු වේ . එහි සඳහන් කර ඇති උපදෙස් පිළිබඳව ඔබට කිසියම් ගැටළුවක් තිබේ නම් ඖෂධයට නියම කර ඇති වෛද්‍යවරයාගෙන් හෝ ඖෂධවේදියාගෙන් විමසන්න. ඖෂධ මිළදී ගැනීමේ දී එකම ඖෂධ වෙළඳ සැලක් තෝරා ගැනීම වඩාත් සුදුසුය. එවිට ඖෂධවේදියාට ඖෂධ පිළිබඳ වාර්තාවක් තබා ගත හැකි අතර එයින් වඩා හොඳ සැලකිල්ලක් සහ උපදෙස් ලබා දීමක් සිදු කළ හැක. මෙමගින් වැඩිහිටියකු තුල ඇතිවිය හැකි ඕනෑම ඖෂධීය අන්තර්ක්‍රියාවක් සඳහා උපදෙස් සැපයීමට ඖෂධවේදියෙකුට හැකි වනු ඇත.
ඖෂධ ඇසුරුම් නිතිපතාම (අවම වශයෙන් වසරකට වරක්) පරීක්ෂා කර බැලිම වඩා ආරක්ෂිත වේ. ඒවා කල් ඉකුත් වී නොමැති බව ඉන් තහවුරු කර ගත හැක. භාවිතයෙන් ඉවත් කළ හෝ භාවිතයට නොගත් බෙහෙත් ගබඩා කර නොතබන්න. ඒවා පරිසර හිතකාමී ආකාරයකින් ඉවතලන්න.
ඔබ රැකබලා ගන්නා පුද්ගලයා නිර්දේශිත පරිදි ඖෂධ ලබා ගන්නා බව තහවුරු කරගන්න. වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමෙන් පසු වෛද්‍ය උපදෙස් වලින් තොරව ඖෂධ ලබා ගැනීම නතර නොකරන්න. ඔවුන්ට බරපතල ඖෂධ ප්‍රතික්‍රියාවක් ඇතිවුව හොත් වෛද්‍යවරයා සමඟ සාකච්ඡා කරන්න.
ඖෂධ වෙළඳසැලෙන් මිලදී ලබාගත් ඖෂධ නිවැරදිව තහවුරු කරන්න. මෙයින් අදහස් වන්නේ නිවැරදි නාමය, නිවැරදිව ඇසුරුම් කර ඇති බවත්, එම පුද්ගලයා භාවිතා කරන ඖෂධය වන බවත්, (එනම්, එය මෙතෙක් වැඩිහිටියා ලබා ගත් කුඩා රෝස පැහැති බෙහෙත් පෙත්ත ම වේ) ඕනෑම ඖෂධීය වෙනස්කමක් පිළිබඳව ඖෂධ වෙළඳසැලෙන් තහවුරු කරගැනීම ආරක්ෂිත පියවරකි.
ඖෂධය නිර්දේශ කළ පුද්ගලයාට පමණක් එය ලබා ගත යුතුය. වැඩිහිටියාට සමාන රෝගී තත්වයක් තිබෙන වෙනත් කෙනෙකු වෙනුවෙන් නිර්දේශ කළ ඖෂධක් හදිසි අවස්ථාවක දී හෝ ලබා නොදෙන්න.
පුද්ගලයෙකුට පෙති ගිලීමේ අපහසුතාවයක් තිබේ නම්, බෙහෙත් පෙති කැඩීම හෝ කුඩුකර ලබා දීම වැනි විකල්ප ගැන ඖෂධවේදියකු සමඟ සාකච්ඡා කරන්න. එසේ ලබා දීමට නුසුදුසු බෙහෙත් වර්ග ඇති බවට ඔබ දැනුවත් වනු ඇත. තනිවම ඖෂධ ගැනීම සඳහා වැඩිහිටියා ධෛර්යමත් කරන්න. ඖෂධීය උපදෙස් කියවීම සහ ඖෂධ නිවැරදි දැයි බැලීම සඳහා ප්රමාණවත් ආලෝකයක් තිබිය යුතුය.
සෑම විටම කුඩා දරුවන්ට අත පෙවිය නොහැකි ස්ථානක ඖෂධ තබන්න. එහෙත් එම ස්ථානය වැඩිහිටියාට පහසු තැනක් විය යුතුය. ප්ලාස්ටික් ඖෂධ ඇසුරුමක් මිලදී ගෙන වැඩිහිටියාට දෛනිකව අවශ්‍ය බෙහෙත් වර්ග වෙන් කර තබාගන්න. මෙම ඖෂධීය ඇසුරුම මගින් වැඩිහිටියා නියමිත පරිද ඖෂධ ලබා ගෙන ඇති බව තහවුරු කිරීමට ද උපකාර විය හැක.
පුද්ගලයෙකුට දවස පුරා ගත යුතු ඖෂධ වර්ග කිහිපයක් තිබේ නම්, එය තේරුම් ගැනීමට අපහසු වන අතර එය ලේඛනයක ලිවිය යුතුය. ඖෂධවේදියෙකුට මෙම ලේඛන සැකසීම සඳහා සහාය විය හැකි අතර එහි නිරවද්‍යතාවය සහතික කර ගැනීම වැදගත්ය. වැඩිහිටියාට ඊලඟ ඖෂධ මාත්‍රාව ලබා ගැනීමට නියමිත වෙලාව පැමිණි විට ඒ බව දැනුම් දීම සඳහා එලාම් එකක් භාවිත කළ හැකිය. එසේම ඖෂධයක් කෙරෙහි වැඩිහිටියා දක්වන ඕනෑම අහිතකර ප්‍රතිචාරයක් වෛද්‍යවරයා වෙත වාර්තා කිරීම ඔබේ වගකීම වේ.
ඖෂධ ගැනීමට වැඩිහිටියාට සහාය ලබා දෙන්නේ කෙසේද?
වැඩිහිටියන් රැකබලා ගන්නන් පුද්ගලයන්හට ඖෂධ ලබා දීම සමබන්ධයෙන් අභියෝගවලට මුහුණ දීමට සිදුවේ . මෙම ගැටළු විසඳීම මගින් ඖෂධවලින් හොඳ ප්‍රතිඵල වැඩිහිටියාට ලබාගත හැකිය. රැකවරණය ලබා දෙන්නන් විසින් වෛද්‍යවරුන්ට හා ඖෂධවේදීන්ට තමාට ඇති එම අපහසුතාවයක් පිළිබඳව දැනුම් දිය යුතුය.
- මතකය
වැඩිහිටියන්ට ඖෂධ ගැනීම සඳහා මතක තබා ගැනීම අපහසුතාවයක් පැවතීමට පුළුවන. ඖෂධ ඇසුරුම් කර තැබීමට විශේෂ පෙට්ටියක් හෝ වෙනත් ආධාරකයක් වැඩිහිටියාට ලබා දිය හැක. මෙවැනි ආධාරක උපකරණ සරල ඒවායේ සිට තාක්ෂණික වශයෙන් ඉතා උසස් එනම් ආහාර ගන්නා වේලාවල් සහ නින්දට යන වේලාවල් සටහන් කළ හැකි , ඖෂධ ලබා ගත යුුතු වෙලාව එලාම් මගින් දැනුම් දිය හැකි සහ නියමිත බෙහෙත් බෝතලයේ පියන ඇරිය හැකි ආකාරයේ පහසුකම් සහිත අසුරණ වෙළඳ පොලේ ඇත. බරපතල මතකබාධ සහිත පුද්ගලයන් සඳහා ඖෂධ නිසි ලෙස පරිපාලනය කිරීම රැකවරණකරුවන්ගේ වගකීම වේ. මීට අමතරව, සමහර රෝහල්, සේවා සංවිධාන වැඩිහිටියන්ට මතකයට නැංවිය යුතු කරුණු සඳහා වෛද්‍ය ඇමතුම් සහ දුරකථන ඇමතුම් ලබා දේ
- පෙනීම
ඖෂධ ලේබල් කියවීමේ අපහසුතාව වැඩිහිටියන්ට පොදු ගැටළුවකි. ඖෂධවේදීන්ට විශාල මුද්‍රණ ලේබල් සැපයීමට හැක. වැඩිහිටියන් රැකබලා ගන්නන්ට දෘශ්‍යබාධ සහිත අය සඳහා අදාල තොරතුරු කියවා දිය හැකි අතර අකුරු විශාල කර බලන කණ්ණාඩි ඔවුනට ප්‍රයෝජනවත් විය හැකිය.
- කන ඇසීම දුර්වල වීම
වැඩිහිටියාට කන් ඇසීමේ දුර්වලතාවයක් තිබේ නම් එ් පිළිබඳව වෛද්‍යවරුන්, හෙදියන් සහ ඖෂධවේදීන්ට දැනුවත් කළහොත් ඔවුනට වැඩිහිටියා සමඟ උස් හඬින් කතා කරන්නට පුළුවන. ඖෂධ ආරක්ෂා සහිතව භාවිත කිරීම සම්බන්ධයෙන් වැදගත් තොරතුරු ලියා තබන්න. ශ්‍රවණ ආබාධ සහිත වැඩිහිටියන් සඳහා රැකවරණය ලබා දෙන්නා “කන්” ලෙස සැලකිය හැකිය.
ඖෂධ සහිත බෝතල් ඇරීමට, ඖෂධ පෙති කඩා ගැනීමට, ඇස් සඳහා බෙහත් දමා ගැනීමට, ඉන්හේලර් භාවිතා කිරීමට, ඉන්සියුලින් එන්නත විද ගැනීමට වැඩිහිටියන්ට අපහසු වීමට පුළුවන. විශේෂයෙන්ම ආතරයිටිස් වැනි රෝග වලින් පෙළෙන වැඩිහිටියන්ට මෙවැනි කටයුතු අසීරු විය හැක. මෙවැනි වැඩිහිටියන් සඳහා පහසුවෙන් විවෘත කළ හැකි බෝතල් ලබා දිය හැක. එසේම බෙහෙත් පෙත්තෙන් කො‍ටසක් පමණක් ගැනීමට ඇති විට එය නිවැරදිව කොටස් වලට කඩා වැඩිහිටියාට ලබා දීමට පුළුවන. ඒ සඳහා උපකරණ ඇත. එන්නත් ලබා දීමට, ඇස් සහ කන් සඳහා බෙහෙත් දැමීම වැනි සියුම් දෙයට රැකවරණය ලබා දෙනනා සහාය දිය යුතුවේ.
ගිලීමේ අපහසුතා ඇති වැඩිහිටියන් වෙනුවෙන් ගිලින පෙති වෙනුවට එම ඖෂධයම දියරමය ලෙස, එන්නත් ලෙස , ගුද මාර්ගයෙන් දියවීමට දමන පෙති ලෙස (suppository) ඇත. එවැනි අපහසුතා ඇත්තම් ඖෂධය නියම කරන අවස්ථාවේම වෛද්‍යවරයා පවසන්න. නැතහොත් මිළදී ගන්නා අවස්ථාවේ ඖෂධවේදියාට දන්නවන්න.වැඩිහිටි පුද්ගලයින්ට සහ රැකබලා ගන්නන්ට ඇති ලොකුම අභියෝගයක් වන්නේ දෛනික ඖෂධ ලබාදීම සැලසුම් කිරීමයි. ඉහත විස්තර කර ඇති විශේෂ පෙති සහ වෙනත් ආධාරකයක් උපකාර විය හැකිය. වැඩිහිටි අය සහ රැකබලා ගන්නන් ඔවුන්ගේ දෛනික කාල සටහනට ගැලපෙන ඖෂධ පරිපාලනය සඳහා සැලැස්මක් සකස් කිරීම වැදගත් වේ. නිදසුනක් ලෙස කෑම වේලක් හෝ නිදියන වේලාව ඖෂධ ලබාදීමට නියමිත වේලාව ලෙස සැලකිය හැකිය. ඔබේ දෛනික කාලසටහනට ගැලපෙන පරිදි සැලැස්මක් සකස් කිරීම සඳහා වෛද්‍යවරුන්ට හා ඖෂධවේදීන්ට ඔබට සහාය විය හැක
ඖෂධ හේතුවෙන් ඇතිවන සංකූලතා
ඖෂධ සම්බන්ධව වැඩිහිටියන් තුල ඇතිවන ගැටළු සහ සංකූලතා ගැන අවබෝධයක් තිබේ නම් ඒවා වලක්වා ගැනීමට පුළුවන. වැඩිහිටියාගේ කායික හා මානසික සෞඛ්‍යට මෙයින් ගැටළු ඇති කරන බවත් ඔහුගේ දෛනික ජීවන රටාව එයින් වෙනස් වෙන බවත් රැකවරණය සපයන්නා දැනගතයුතු වේ. එයින් සමහරක් ලක්ෂණ පහත දැක්වේ
- අධික නිදිමත බව
- අධික වේදනාව
- මානසික ව්‍යාකූලත්වය/මානසික අවපීඩනය
- ඩෙලිරියම් තත්ත්වය
- නින්ද නොයාම
- පාකින්සන් රෝග ලක්ෂණ
- මාංශ පේශි දුර්වලතාව
- ආහාර රුචිය නැති වීම
- වැටීම් හා අස්ථි කැඩීම්
- කථන අපහසුතා
- මතකයේ වෙනස්කම්
මේ වෙනස්කම් වලින් එකක් හෝ කිහිපයක් ඖෂධ ගැනිමත් සමඟ වැඩිහිටියා තුල මතු වන්නේ නම් වෛද්‍යවරයා හමුවට ඔහු රැගෙන යා යුතුය.
ඔබ කළ යුතු දේ
- ඔබ සහ ඔබ රැක බලා ගන්නා පුද්ගලයා යන දෙන්නාම සඳහා ඖෂධ වල යාවත්කාලීන ලැයිස්තුවක් තබා ගන්න.
- රැකවරණකරණය ලබා දෙන්නන්ට ඉන්සියුලින් වැනි ඖෂධ වර්ග ලබා දීමට සිදුවේ. සමේ හෝ මාංශ පේශි තුලට ඇතුල් කළ හැකි සිරින්ජර සහ ඉඳිකටුවක් භාවිතා කිරීමෙන් මේ ඖෂධ ලබා දීම සිදුවේ. නිවැරදිව මාත්‍රාව පිළියෙල කිරීම සහ එන්නත් කිරීම පිළිබඳව ඔබ හොඳින් අවබෝධයක් ලබා තිබිය යුතුය. වෛද්‍ය නිලධාරීන්ගේ හා ඖෂධවේදීන්ගෙන් මේ සඳහා උපදෙස් ලබා ගන්න.
- ශීතකරණයක අවශ්‍ය වුවහොත් එසේ නැතහොත් “සිසිල් ස්ථානයක ගබඩා කරන්න” යනුවෙන් ලේබල් අලවා නැති සියළු ඖෂධ එක් ස්ථානයක පමණක් ගබඩා කර තබන්න. හදිසි තත්ත්වයකදී එය වැඩිහිටියාට මෙන්ම ඔබට ද පහසුවක් වනු ඇත.
- විශේෂයෙන් ඔබ සංජානනීය හෝ මතකය සම්බන්ධ ගැටළු ඇති වැඩිහිටියකු වෙනුවෙන් රැකවරණය ලබාදෙන අයෙක් නම්, සියළුම ඖෂධ ආරක්ෂිතව තැන්පත් කර ඇති බවට වග බලා ගන්න.
- එක් ඇසුරුමක් තුළ විවිධ ඖෂධ මිශ්ර නොකරන්න. හදිසි අවස්ථාවකදී ඔබට හෝ වැඩිහිටියාට ඖෂධ හඳුනා ගැනීම දුෂ්කර වනු ඇත.
- ඖෂධ සිසිල්, වියළි ස්ථානයක ගබඩා කළ යුතුය. තාපය හා තෙතමනය ඖෂධ ගුණය පිරිහීමට හේතු වන නිසා නාන කාමරයේ හෝ කුස්සියේ ඇති කැබිනට් තුළ ඖෂධ ගබඩා නොකරන්න. ඒ වෙනුවට නිදන කාමරයේ, කෑම කාමරයේ හෝ විසිත්ත කාමරයෙහි විශේෂීත තැනක ඖෂධ ගබඩා කරන්න.
- ශීතකරණය තුළ ගබඩා කර ඇති බෙහෙත් එහි ඇති වෙනත් ද්‍රව්‍ය වලින් වෙන් කළ යුතුය. ශීතකරණය තුළ එක් නිශ්චිත ස්ථානයක් තුළ ප්ලාස්ටික් පෙට්ටියක හෝ බහාලුම්වල ඖෂධ තබා ගැනීමට සැලකිලිමත් වන්න.
- මුඛයෙන් ගත යුතු ඖෂධ ආලේපන වැනි බාහිර භාවිතය සඳහා පමණක් වන වෙනත් භාණ්ඩ වලින් වෙන් කළ යුතුය.
විශේෂඥ මතය, අදහස සහ මූලික සටහන:
රේණුකා තෙන්නකෝන් මහත්මිය
ශ්‍රී ලංකා පදනම් ආයතනයේ කාථිකාචාර්ය
